Rok 2019 był już dziewiątym z rzędu rokiem, w którym odnotowano w Polsce znaczący wzrost sprzedaży pomp ciepła. Wzrosty te można uznać za rekordowe.
W porównaniu z 2018 r. rynek pomp ciepła do centralnego ogrzewania wzrósł w 2019 r. o około 64%, natomiast cały rynek pomp ciepła ‒ o około 37%. Przekłada się to na 42,8 tys. sprzedanych pomp ciepła (razem z systemami VRF) w samym tylko 2019 r.
Liderem wzrostów i rynku są pompy ciepła typu powietrze-woda do ogrzewania (i chłodzenia) pomieszczeń. Ich sprzedaż zwiększyła się w 2019 r. aż o 91% i sięgnęła około 20,3 tys. szt.
Potwierdził się znaczący wpływ programu „Czyste Powietrze” na rozwój rynku pomp ciepła w Polsce. Blisko 18 tys. wniosków o dofinansowanie źródła ciepła w budynkach, zarówno nowo wznoszonych, jak i istniejących, dotyczyło pomp ciepła (stan na 13.03.2020 r.).
W efekcie, jak szacuje PORT PC, w 2019 r. w polskich domach było już zainstalowanych łącznie 128 tys. pomp ciepła, które pracowały na potrzeby centralnego ogrzewania lub centralnego ogrzewania i przygotowania ciepłej wody użytkowej. Wyprodukowały one około 237 kToe/r. (9,92 PJ/r.) energii, co bliskie jest założeniom scenariusza optymistycznego w Krajowym Planie Działań na rzecz OZE.
Szacunki na 2020 r. i kolejne lata dla rynku pomp ciepła w Polsce również są bardzo optymistyczne. Istotne znaczenie będą miały przy tym systemowe działania wspierające polski rynek OZE i elektryfikację ogrzewania budynków.
Rys. 1. Wzrost rynku pomp ciepła w Polsce w latach 2010-2019 w zakresie sprzedaży poszczególnych typów pomp ciepła (w sztukach). Źródło: PORT PC
PORT PC prowadzi od 2011 r. regularne badania rynku pomp ciepła w Polsce, publikując na ten temat coroczne raporty i prognozy. Pokazują one, że na przestrzeni ostatnich 10 lat rynek ten harmonijnie wzrastał, choć widoczne były zmiany preferencji nabywców w zakresie poszczególnych technologii. Rekordowa sprzedaż pomp ciepła w 2019 r. oraz bardzo optymistyczne prognozy sprzedaży na kolejne lata, które harmonizują ze światowymi trendami związanymi z polityką Green Deal, skłoniły PORT PC do przygotowania w tym roku mocno rozszerzonej wersji raportu. W rezultacie raport z rynku pomp ciepła w Polsce w 2019 r. stał się częścią większego opracowania – „Scenariusze elektryfikacji ogrzewania w budynkach jednorodzinnych w Polsce do 2030 roku”. Obszernie opisano w nim uwarunkowania i szanse związane z rozwojem rynku pomp ciepła, m.in. w odniesieniu do rozwoju polskiej branży grzewczej i branż pokrewnych, krajowego rynku elektroenergetycznego czy aktualnej polityki unijnej, wykazując, że technologia ta, korzystając z odpowiedniego wsparcia, nie tylko pozwoli zrealizować najkorzystniejszy scenariusz z Krajowego Planu Działań na rzecz OZE z 2010 r., ale zapewni również Polsce wykonanie skoku technologicznego w zakresie zaopatrzenia budynków ciepło.
Przyjrzyjmy się zatem danym z polskiego rynku pomp ciepła.
Zmiany preferencji nabywców ‒ struktura sprzedaży
W 2019 r. sprzedano w Polsce blisko pięciokrotnie więcej pomp ciepła niż w 2010 r., natomiast w stosunku do 2018 r. rynek pomp ciepła do c.o. wzrósł o około 64%, a cały rynek pomp ciepła – o ok. 37%. Tylko w roku 2019 sprzedano łącznie ok. 42,8 tys. pomp ciepła razem z systemami VRF i ok. 37,2 tys. bez uwzględnienia systemów VRF.
W efekcie łączna liczba pomp ciepła pracujących w polskich domach na potrzeby c.o. lub c.o. i c.w.u. pod koniec 2019 r. sięgnęła 128 tys. Dodatkowo w samych tylko instalacjach c.w.u. pracowało ok. 82 tys. pomp ciepła. Łączna zainstalowana moc grzewcza pomp ciepła wynosiła około 2 GW. Wyprodukowały one ok. 237 kToe/rok (9,92 PJ/r.) energii z OZE. Na 2020 r. PORT PC szacuje, że ilość energii z OZE wyprodukowanej przez pompy ciepła wyniesie od 251 kToe/rok (10,51 PJ/r. – wariant realistyczny) do 272 kToe/rok (11,52 PJ/r. – wariant optymistyczny). Stanowić to będzie od 2,4% do 2,6% łącznej ilości energii wytworzonej z OZE wymaganej przez KPD na 2020 r.
Za szczególnie optymistyczne należy uznać to, że jako jeden z niewielu rynków europejskich w ostatnich dziewięciu latach, każdego roku odnotowywaliśmy w Polsce stabilne wzrosty sprzedaży pomp ciepła.
Jeszcze w 2010 r. gruntowe pompy ciepła typu solanka-woda miały blisko 45% udziału w ogólnej sprzedaży pomp ciepła w Polsce. Ich sprzedaż systematycznie rosła, jednak znaczący wzrost zainteresowania innymi typami pomp ciepła spowodował, że w 2019 r. ich udział w całym rynku sięgał tylko 17%. Niekwestionowanym liderem rynku pomp ciepła są obecnie pompy ciepła typu powietrze-woda służące do ogrzewania pomieszczeń (czasami również do chłodzenia i podgrzewania wody użytkowej). One odnotowały też największe wzrosty sprzedaży. Ich udział w ogólnym rynku pomp ciepła w 2010 r. wynosił ok. 18%, a w 2019 r. już ok. 55%, przy czym udział w rynku pomp ciepła do centralnego wodnego ogrzewania pomieszczeń sięgał ok. 75%. Istotnie wzrosło też zainteresowanie pompami ciepła typu powietrze-woda do przygotowania c.w.u. W ub. r. ich sprzedaż stanowiła ok. 28% całej sprzedaży pomp ciepła.
Rys. 2. Zakumulowana, łączna liczba pracujących w Polsce pomp ciepła do centralnego ogrzewania lub centralnego ogrzewania c.w.u. (w tys. sztuk). Źródło: PORT PC
Rys. 3. Zakumulowana, łączna liczba pracujących w Polsce pomp ciepła tylko do ciepłej wody użytkowej (w tys. sztuk). Źródło: PORT PC
Pompy ciepła powietrze-woda do c.o. Szacuje się, że w 2019 r. sprzedano ok. 20,3 tys. tych urządzeń, co oznacza wzrost w stosunku do 2018 r. o ok 91%. Warto dodać, że 77% sprzedaży w tej grupie stanowią urządzenia typu split, a ok. 23% ‒ typu monoblok, przy czym wśród pomp ciepła o mocy do 20 kW typu split odnotowano wzrost sprzedaży na poziomie ok. 99%, a wśród pomp ciepła o mocy do 20 kW typu monoblok wzrost o ok. 81%. Trend wzrostowy dla tej grupy produktowej prawdopodobnie wzmocni się w kolejnych latach.
Pompy ciepła typu solanka-woda. Również w tym sektorze sprzedaż wyraźnie wrosła w 2019 r. – oszacowano ją na ok. 6190 sztuk, co oznacza wzrost o ok. 15% (rok do roku). Nastąpiło przy tym wzmocnienie tendencji do stosowania rewersyjnych pomp ciepła. Jeśli chodzi o sprzedaż pomp ciepła o mocy poniżej 20 kW (służących tylko do ogrzewania i rewersyjnych), to w stosunku do 2018 roku wzrosła ona o 20%, jednak w segmencie rewersyjnych pomp ciepła nastąpił wzrost sprzedaży o 32%, a nierewersyjnych tylko o 13%.
Jeszcze wyraźniej było to widać w odniesieniu do pomp ciepła o mocy większej niż 20 kW. Rewersyjne pompy ciepła z tej grupy odnotowały wzrost sprzedaży aż o 36%, zaś nierewersyjne – spadek na poziomie 13%.
Pompy ciepła powietrze-woda do c.w.u. Według szacunków w 2019 r. sprzedano łącznie ok. 10,23 tys. tych urządzeń, co stanowi blisko 28% całego rynku pomp ciepła. W porównaniu do 2018 r. sprzedaż pomp ciepła tego typu wzrosła o 4%.
Systemy grzewczo-chłodzące typu VRF. PORT PC szacuje, że w 2019 r. sprzedano ok. 5,6 tys. systemów grzewczo-chłodzących typu VRF (wzrost sprzedaży rok do roku o ok. 15%), jednak ze względu na niewielki udział firm oferujących tego typu rozwiązania w badaniach, dane te należy traktować jako orientacyjne.
Inne rozwiązania. W badaniach nie uwzględniono klimatyzatorów typu split i multisplit, które oprócz funkcji chłodzenia mają funkcję grzania. Spośród dostępnych na naszym rynku klimatyzatorów zaledwie około 10% można traktować jako urządzenia z podstawową funkcją grzania (a nie chłodzenia). Według szacunków PORT PC, sprzedaż urządzeń typu powietrze-powietrze z główną funkcją grzania wyniosła w 2019 r. około 25 tys. sztuk (przy ogólnej sprzedaży klimatyzatorów na poziomie ok. 250 000 szt.).
Nie objęto również badaniami absorpcyjnych i sprężarkowych gazowych pomp ciepła, jednak producenci tych urządzeń podkreślają, że w 2019 r. (podobnie jak w 2018 r.) ze względu na wzrost rynku inwestycyjnego nastąpił znaczny wzrost sprzedaży w stosunku do roku poprzedzającego.
Z czego wynikają tak duże wzrosty rynku sprężarkowych pomp ciepła?
W raporcie można znaleźć szczegółową analizę czynników sprzyjających rozwojowi polskiego rynku pomp ciepła, a w szczególności znaczącego przyrostu zainteresowania nabywców sprężarkowymi elektrycznymi pompami ciepła typu powietrze-woda w ostatnich latach (70% w 2015 r., 33% w 2016 r., 55% w 2017 r., 31% w 2018 r. oraz 91% w 2019 r.). Warto dodać, że w zdecydowanej większości europejskich krajów stosunek sprzedaży pomp ciepła typu powietrze-woda do sprzedaży pomp ciepła typu solanka-woda oscyluje między 2:1 a 3:1. W Polsce w 2019 r. ta proporcja wzrosła do ponad 3:1. Wśród przyczyn wymieniono m.in.:
- wzrost świadomości ekologicznej Polaków, czemu towarzyszy szybki rozwój technologii pomp ciepła umożliwiający np. bezproblemowe zastępowanie nimi kotłów na paliwa stałe;
- wzrost zaufania do technologii wśród instalatorów i klientów oraz znaczący wzrost liczby firm instalacyjnych oferujących i montujących powietrzne pompy ciepła;
- spadek cen urządzeń – szybko rośnie udział w rynku pomp ciepła o średnim i niskim poziomie cen (szczególnie typu split);
- relatywnie niskie koszty inwestycji w pompę ciepła powietrze-woda oraz jej eksploatacji w niewielkich, energooszczędnych budynkach przy zapewnieniu wysokiego komfortu użytkowego (dodatkowo możliwość wykorzystania pompy ciepła do chłodzenia budynku);
- możliwość efektywnej kosztowo współpracy pompy ciepła z instalacją fotowoltaiczną;
- wysokie klasy energetyczne pomp ciepła (zwykle A+ i A++ dla urządzeń powietrze-woda) i pozycja urządzeń klasy premium (w miejsce kondensacyjnych kotłów gazowych);
- ograniczenia w zastosowaniu gruntowych pomp ciepła.
Stosowaniu pomp ciepła w nowych domach jednorodzinnych niewątpliwie sprzyja tendencja do budowania oszczędnych i komfortowych domów, o niewielkiej powierzchni ogrzewanej (ok 130 m2) i niskim zapotrzebowaniu na moc grzewczą. Biorąc pod uwagę całościowe koszty inwestycyjne, pompy ciepła powietrze-woda są wówczas konkurencyjne wobec ogrzewania gazowego lub ogrzewania biomasą (pelletem). Bliskie wejście w życie nowych Warunków Technicznych (WT 2021) z pewnością wzmocni ten trend. Równocześnie pompy ciepła pozwalają uzyskać relatywnie niskie koszty eksploatacyjne. Dotyczy to również pomp ciepła powietrze-woda, których efektywność istotnie wzrosła w ostatnich latach, co związane jest m.in. ze zmianą czynników chłodniczych, wykorzystaniem bardziej efektywnych sprężarek, inwerterów, silników bezszczotkowych ze stałym magnesem, elektronicznych zaworów rozprężnych, dużo bardziej efektywnych wentylatorów i pomp obiegowych czy lepszych algorytmów odszraniania parowników. Aby uzasadnić opłacalność technologii, w raporcie udostępniono kalkulacje z porównaniem kosztów inwestycyjnych i eksploatacyjnych dla różnych technologii grzewczych, zarówno dla nowego budynku, jak i istniejącego (z uwzględnieniem dofinansowań i ulgi termomodernizacyjnej). W każdym z tych przypadków pompy ciepła okazują się konkurencyjne kosztowo.
Niestety, wyłączenie nowych budynków z programu „Czyste Powietrze” od 2020 r. doprowadziło do powstania wyraźnej luki w krajowej polityce wsparcia urządzeń grzewczych korzystających z OZE, takich jak pompy ciepła. Dlatego z dużą nadzieją autorzy raportu przyjęli zapowiedź wprowadzenia specjalnej ulgi podatkowej na OZE dla właścicieli nowo wznoszonych budynków, zbliżonej do obowiązującej od 2019 r. ulgi termomodernizacyjnej.
W raporcie PORT PC analizie poddano również wnioski o dofinansowanie urządzeń grzewczych, które zostały złożone w programie „Czyste Powietrze”, co umożliwiło konkretną ocenę wpływu tego programu na rozwój rynku pomp ciepła w Polsce. Blisko 18 tys. wniosków o dofinansowanie pomp ciepła (stan na 13.03.2020 r.) przekonuje, że bez wątpienia jest on istotny. Sprawdzenie preferencji wnioskodawców przyniosło jednak także zaskakujące informacje w zakresie wyboru technologii grzewczych, które mogą świadczyć o pilnej potrzebie przeprowadzenia rzetelnej kampanii na ten temat, zarówno w odniesieniu do nowych, jak i istniejących budynków.
Rys. 4. Udział i liczba wniosków o dofinansowanie do źródeł ciepła we wszystkich budynkach (istniejących i nowych) w programie „Czyste Powietrze” (stan z 13.03.2020 r.)
Prognozy dla rynku do 2030 r. i rekomendacje
W raporcie PORT PC przedstawiono dwa możliwe scenariusze rozwoju rynku pomp ciepła w budynkach jednorodzinnych w Polsce do 2030 r.: bazowy lub optymistyczny, zależne m.in. od intensywności wsparcia dla tej technologii w różnych obszarach.
W scenariuszu bazowym przewiduje się, że w 2030 r. w polskich domach będzie pracować łącznie ok. 1,09 mln pomp ciepła (średni udział we wszystkich budynkach 10%), które dostarczą ok. 29,81 PJ/r. energii z OZE. W scenariuszu optymistycznym sumaryczna liczba zainstalowanych pomp ciepła mogłaby sięgnąć ok. 2,08 mln (udział: 22,8%), a wartość wyprodukowanej przez nie energii z OZE – ok. 60,36 PJ/r.
Rys. 5. Prognoza PORT PC dotycząca rozwoju rynku sprzedaży pomp ciepła do budynków jednorodzinnych w Polsce do 2030 r. (liczba sztuk) – scenariusz bazowy
Rys. 6. Prognoza PORT PC dotycząca rozwoju rynku sprzedaży pomp ciepła do budynków jednorodzinnych w Polsce do 2030 r. (liczba sztuk) – scenariusz optymistyczny
Realizacja optymistycznych scenariuszy, co mocno podkreślono w raporcie, wymaga uporania się z różnorodnymi barierami rozwoju rynku pomp ciepła w Polsce. Autorzy identyfikują je, przypisując do takich obszarów jak: informacja i edukacja, otoczenie prawne i badawczo-rozwojowe, polityka energetyczna czy praktyka projektowania i wykonywania instalacji z pompami ciepła. Przedstawiają również konkretne rekomendacje dla decydentów, czyli listę postulowanych działań, wśród których wymieniają:
- wdrożenie profesjonalnej listy urządzeń dofinansowywanych z programu „Czyste Powietrze” (pozwoli to uporządkować rynek urządzeń grzewczych), a także jak najszybsze włączenie banków we wdrażanie programu „Czyste Powietrze, aby umożliwić kredytowanie inwestycji poprzez firmy instalacyjne lub bezpośrednio końcowym beneficjentom;
- wprowadzenie od 2021 r. ulgi podatkowej w nowych budynkach na określone rozwiązania OZE, np. pakiet pompa ciepła i instalacja fotowoltaiczna;
- wprowadzenie dedykowanych trzystrefowych taryf elektrycznych (na wzór taryfy trzyprzedziałowej G13 firmy Tauron) i uruchomienie projektu agregacji usługi DSR, który użytkownikom pomp ciepła zapewni korzyści z tytułu zmniejszania obciążenia sieci energetycznej mocą na żądanie operatora;
- wdrożenie programu monitoringowego instalacji urządzeń niskoemisyjnych w rzeczywistych warunkach pracy w budynkach jednorodzinnych;
- przeprowadzenie kampanii informacyjnej o pompach ciepła w nowoczesnych i termomodernizowanych budynkach w oparciu o najlepsze praktyki rynkowe.
Jednocześnie wskazują na potrzebę dokonania zmian w odpowiednich aktach prawych, które będą promować elektryfikację systemów ogrzewania w Polsce. Chodzi np. o obniżenie współczynnika nakładu energii pierwotnej [wi] dla energii elektrycznej pobranej z sieci elektrycznej, wprowadzenie obowiązku równoważenia hydraulicznego instalacji, a także stosowania niskotemperaturowych instalacji w nowych budynkach czy też wprowadzenie wskaźnika SRI do polskiego prawa budowlanego. Autorzy raportu rekomendują również powołanie specjalnej grupy roboczej przy Ministerstwie Klimatu, która przeanalizuje potencjał OZE i efektywności energetycznej zawarty w pompach ciepła w kontekście celów OZE i efektywności energetycznej do 2030 r.
Obecna sytuacja rynkowa i potencjał rozwojowy
Obecnie najwięksi polscy producenci kotłów na paliwa stałe, reprezentujący ponad 60% rynku tych urządzeń, przekierowują główny profil swojej działalności, przygotowując się do produkcji urządzeń bezemisyjnych, takich jak pompy ciepła czy systemy wentylacyjne z odzyskiem ciepła. Konstruują prototypy pomp ciepła lub rozpoczynają ich produkcję (głównie pomp ciepła typu powietrze/woda). To efekt światowych trendów związanych z elektryfikacją ogrzewania i zmian na rynku urządzeń grzewczych w Polsce, ale też działającego od 2018 r. programu „Czyste Powietrze” czy wprowadzonej w 2019 r. ulgi termomodernizacyjnej. PORT PC szczególnie docenia wsparcie rządowe programów badań i rozwoju (R&D) polskich producentów pomp ciepła typu powietrze-woda w ramach programu NCBiR – Szybka Ścieżka Niskoemisyjnych Urządzeń Grzewczych.
Bardzo dużym zainteresowaniem polskich producentów cieszą się konstrukcje pracujące w oparciu o czynnik chłodniczy R290 (propan). W tej grupie produktowej polskie firmy widzą dużą szansę na skuteczną konkurencję z firmami zagranicznymi na polskim rynku.
Nowe inwestycje w Polsce już podjęli albo planują również światowi potentaci w produkcji niskoemisyjnych urządzeń grzewczych. Raport wskazuje dodatkowo na duży potencjał rozwojowy branż pośredniczących, czyli np. polskich przedsiębiorstw wytwarzających komponenty do pomp ciepła oraz firm usługowych. Według szacunków PORT PC i EHPA, w 2030 r. w Polsce, przy prognozowanej liczbie od 1,09 do 2,08 mln pracujących pomp ciepła (zależnie od scenariusza rozwoju rynku), w sektorze produkcji, instalacji i serwisu tych urządzeń będzie zatrudnionych od 11 do 20 tys. osób.
Polski rynek pomp ciepła wyraźnie rośnie, jednak w odniesieniu do całego rynku urządzeń grzewczych w Polsce wciąż nie jest duży. W najbliższych latach ma zatem duży potencjał rozwojowy.
Blisko 43 tys. pomp ciepła sprzedanych w 2019 r. to zaledwie ok. 10% sprzedaży na całym rynku. Według szacunków Stowarzyszenia Producentów i Importerów Urządzeń Grzewczych, w 2019 r. sprzedano w Polsce ok. 300 tys. gazowych kotłów kondensacyjnych, z czego kotły wiszące stanowiły aż ok. 97%. Rynek kotłów na paliwa stałe oceniany jest obecnie na 125 tys. sztuk rocznie, w tym ok. 45 tys. kotłów węglowych i 80 tys. kotłów na biomasę. Warto jednak zaznaczyć, że w 2019 r. udział pomp ciepła stosowanych w nowych budynkach jednorodzinnych w Polsce wyniósł już ok. 23%, a jeszcze w 2011 r. był poniżej 3%. Wciąż jednak jest on wielokrotnie niższy (dane z 2019 r.) niż w takich krajach jak Szwecja (ok. 90%), Szwajcaria (ponad 80%), Austria (ok. 80%) czy Niemcy (ok. 43%).
W stosunku do innych krajów Unii Europejskiej polski rynek pomp ciepła znajduje się ciągle w początkowej fazie rozwoju. Polska na tle krajów uwzględnionych w badaniach EHPA zajmuje 10 miejsce pod względem liczby sprzedanych urządzeń. Wskaźnikiem, który w przejrzysty sposób pozwala porównać rynek pomp ciepła w poszczególnych krajach, jest liczba zainstalowanych pomp ciepła w 2019 r. w przeliczeniu na 1000 gospodarstw domowych. W tym rankingu Polska – z liczbą 11,8 szt. pomp ciepła na 1000 gospodarstw domowych – zajmuje 18 miejsce wśród 21 krajów biorących udział w badaniu w 2019 r.
Raport PORT PC dostępny jest do pobrania na stronie www.portpc.pl
Raport PORT PC “Scenariusze elektryfikacji ogrzewania w budynkach jednorodzinnych w Polsce do 2030 roku” dostępny jest pod linkiem: https://bit.ly/Raport_PORTPC_2020
Źródło: Polska Organizacja Rozwoju Technologii Pomp Ciepła (PORT PC)
