Wyzwania, przed którymi stoją miasta i samorządy drastycznie się zmieniły – pandemia COVID-19, rosyjska agresja na Ukrainę, stan wyjątkowy w energetyce, coraz większe wydatki i coraz mniejsze budżety. Działania samorządów są kluczem, aby w dynamicznie zmieniających się okolicznościach reagować w przemyślany i skuteczny sposób. Ale żeby samorządy mogły podejmować działania w trudnym, nieprzewidywalnym czasie powinny mieć do tego stworzone odpowiednie przepisy, programy i wsparcie.
O rozwiązaniach wobec wielu wyzwań i niepewności dyskutowaliśmy wraz z grupą 45 miast z całej Polski – uczestników trzech edycji programu LeadAir. Nie ulega wątpliwości, że to samorządowcy i samorządowczynie mogą najlepiej zdefiniować bariery z jakimi obecnie się zmagają mieszkańcy – i zaproponować efektywne rozwiązania. To właśnie miasta, urzędnicy i włodarze stoją na pierwszej linii obecnego kryzysu, to właśnie oni odpowiadają na pytania mieszkańców o niespójną politykę i niespójne programy – jednocześnie mając niewielki wpływ na ich kształt.
Wierzymy, że dzięki współpracy na poziomie europejskim i krajowym jesteśmy silniejsi i bardziej odporni na kryzys. Dlatego grupa samorządów w ramach programu LeadAir przygotowała 8 rekomendacji na rzecz tworzenia lepszych polityk i usprawnienia istniejących procesów.
Wiemy, że samorządy uczestniczące w programie LeadAir są gotowe do wdrażania skutecznych strategii i tworzenia lepszych warunków życia dla lokalnych społeczności. Dlatego przedstawiamy ich rekomendacje zmian i zachęcamy decydentów do zapoznania się z nimi i przygotowanie odpowiednich rozwiązań. Dla skutecznych działań konieczne jest, aby samorządy zyskały słyszalny głos w tworzeniu polityk, które ich dotyczą.
Rekomendacje samorządów LeadAir:
- Programy krajowe Czyste Powietrze oraz Stop smog: urealnienie kosztów i progów dochodowych uprawniających do uzyskania wsparcia
Wysoka inflacja i rosnące koszty inwestycji sprawiają, że sztywno określone ramy finansowe w programach krajowych nie przystają do dzisiejszych realiów. Samorządy LeadAir postulują coroczną waloryzację kosztów kwalifikowanych i wysokości dofinansowania – tak, aby były adekwatne do faktycznych cen produktów, usług i surowców.
- Program krajowy Stop Smog – umożliwienie uczestnictwa w programie pomimo wcześniejszej wymiany źródła ciepła
Istnieje wiele budynków mieszkalnych, w których stary piec typu kopciuch został już wymieniony, a które wymagają ocieplenia i innych działań poprawiających efektywność energetyczną i zwiększających komfort cieplny mieszkańców.
Dokonane w ostatnich latach wymiany pieców nie powinny wykluczać możliwości przeprowadzenia termomodernizacji ze wsparciem z programu Stop Smog. Samorządy proponują wprowadzenie zmian w zasadach programu, które umożliwią dokonanie choćby pierwszego etapu termomodernizacji, co przyczyni się do ograniczenia wydatków na energię. Uelastycznienie programu pozwoliłoby na włączenie większej liczby gospodarstw domowych do systemu monitorowania oraz ułatwiło planowanie kompleksowych remontów w przyszłości. Program powinien zapewnić możliwość uwzględnienia kosztów pośrednich w ramach wykonanej inwestycji.
- Zaangażowanie beneficjentów w program Stop Smog
W programie krajowym Stop Smog brakuje rozwiązania, które angażowałoby również beneficjentów. Program powinien przewidywać nie tylko inwestycję, ale także podpisanie kontraktu z beneficjentami zobowiązującego do np. kwartalnych konsultacji z audytorem – tak, aby beneficjent czuł się współodpowiedzialny za dobrą realizację inwestycji. Dzięki takiej zmianie program dałby lepsze i bardziej wymierne efekty, a jednocześnie znacząco wpłynął na świadomość społeczną dotyczącą oszczędzania energii i jej efektywnego wykorzystywania.
- Premiowanie efektywności energetycznej w programach krajowych
Dziś kluczowa jest poprawa efektywności energetycznej, dlatego powinna być ona premiowana i promowana w ramach programów krajowych. Beneficjenci, którzy poprzez audyt energetyczny potwierdzą podniesienie efektywności energetycznej budynku do określonych poziomów powinni móc ubiegać się o dodatkowy zwrot kosztów.
- Zobowiązanie przedsiębiorstw do dzielenia się danymi w celu optymalizacji zużycia energii
Efektywne zarządzanie energią i inwestowanie wymaga analizy stanu istniejącego i kompleksowe zbadanie możliwości ograniczenia zużycia. Mimo wprowadzenia systemów zbierania informacji takich jak Centralna Ewidencja Emisyjności Budynków, wciąż brakuje uporządkowania informacji na temat zużycia energii przez poszczególne budynki. Samorządy mogą wystąpić do operatora z wnioskiem o udostępnienie szczegółowych danych, natomiast nie zawsze jest to skuteczne. Samorządy muszą zoptymalizować rachunki za energię i ciepło w budynkach miejskich i publiczne dane z liczników powinny być dla nich dostępne, a operator powinien zostać zobowiązany do ich przedstawienia. Taka zmiana pozwoli w krótkiej perspektywie na zoptymalizowanie kosztów, a w perspektywie długofalowej na agregację projektów i lepsze planowanie remontów.
- Współpraca z samorządami w zakresie tworzenia polityk na rzecz czystego powietrza i klimatu. Aktywna partycypacja miast w tworzeniu rozwiązań, które zobowiązane są realizować.
To właśnie samorządy bezpośrednio konfrontują się z problemami smogu, zdrowia, czy klimatu. Są także w stałym dialogu z mieszkańcami, dzięki czemu dysponują wiedzą na temat przyczyn problemów. Głos samorządów powinien stanowić kluczowy punkt odniesienia w tworzeniu polityk krajowych. Dzięki współpracy i wymianie wiedzy na poziomie lokalnym, regionalnym i krajowym możliwe jest tworzenie lepiej adresujących potrzeby polityk.
- Wzmocnienie i rozwój zespołów w urzędach miejskich
Władze krajowe powołują nowe obowiązki dla samorządów nie przeznaczając na ich realizację dedykowanych środków – tak jak było choćby w przypadku dodatku węglowego.
Już wcześniej urzędy dysponowały niewystarczającą kadrą i podobnie jak inne instytucje publiczne, zmagały się z trudnościami w pozyskaniu nowych pracowników.
Nowe obowiązki powinny być wdrażane odpowiedzialnie w porozumieniu z samorządami. Skuteczne wdrożenie transformacji energetycznej wymaga specjalistycznej – technicznej i inżynierskiej – wiedzy, dlatego należy inwestować w rozwój kompetencji i dedykowane szkolenia urzędników/czek. Władze regionalne i centralne powinny zapewnić ofertę kształcenia w zakresie rozwoju wiedzy na temat energii i klimatu.
- Wyjście poza schemat dotacyjny
Rosną wydatki i kurczą się budżety samorządów. Dlatego należy opracować narzędzia zachęcające samorządy do realizacji projektów w formule innej niż dostępne dofinansowania. Potrzebne jest poprawienie warunków korzystania z formuły ESCO czy partnerstwa publiczno-prywatnego. Aktualnie brakuje dobrych praktyk, wsparcia prawnego oraz istnieje wiele obaw wobec rozliczenia tego typu współpracy. Rozwiązaniem byłyby projekty pilotażowe zakładające np. dedykowane doradztwo na poziomie krajowym lub NFOŚiGW.
To tylko niektóre z postulatów zgłaszanych przez samorządy podczas prac w ramach programu LeadAir. Punkty te zostały jednak wskazane jako priorytetowe. Włączenie samorządów w kształtowanie polityk, które dotyczą ich bezpośrednio jest najlepszą drogą do skutecznej walki ze smogiem czy przyspieszenia termomodernizacji i innych działań zmierzających do ograniczania zużycia energii – co jest szczególnie istotne w czasach trwającego kryzysu energetycznego.
Autorzy: Anita Cieślicka, Forum Energii oraz przedstawiciele i przedstawicielki samorządów z programu LeadAir
Źródło: Forum Energii
