Złożenie przez Prezydenta RP podpisu pod przyjętą niedawno przez Parlament ustawą z dnia 20 maja 2021 r. – o zmianie ustawy – Prawo energetyczne oraz niektórych innych ustaw stanowi ostatni etap na drodze prawodawczej tej ustawy, która obecnie oczekuje na opublikowanie w Dzienniku Ustaw RP.
To szczególne wydarzenie mające miejsce w Dzień Dziecka 2021 r. stanowi długo oczekiwany przełom, przynajmniej jeśli chodzi o rozwój i promowanie wykorzystania technologii związanych z magazynowaniem energii elektrycznej w Polsce.
Idea odrębnego uregulowania kwestii magazynowania energii elektrycznej nie jest nowa. Pierwsze propozycje przepisów prawnych w tym zakresie, z których część nigdy nie została opublikowana ani objęta rządowym procesem legislacyjnym zwiedziły najgłębsze odmęty szuflad resortu (wówczas) zwanego jeszcze Ministerstwem Energii. Pierwsze przymiarki do wprowadzenia kluczowych regulacji ujednolicających sposób prawnego definiowania magazynów energii oraz eliminujących podstawowe bariery prawne na drodze do efektywnego ekonomicznie wykorzystania tego rodzaju rozwiązań miały miejsce w 2018 r. Długość procesu legislacyjnego oraz okres jaki potrzebny był na wypracowanie odpowiednich przepisów prawnych dodatkowo uwypuklają przełomowy charakter nowelizacji w zakresie, w jakim dotyczy ona magazynów energii elektrycznej.
Mając na względzie znaczenie magazynów energii elektrycznej dla procesu transformacji energetyki w kierunku zeroemisyjnym, ich potencjał, jeśli chodzi o zapewnienie elastyczności systemu elektroenergetycznego i rolę jaką pełnić mogą w promowaniu energii ze źródeł odnawialnych, jak również długi i trudny proces prawodawczy ukierunkowany na uwzględnienie roli magazynów energii w funkcjonowaniu gospodarki, warto poświecić chwilę na przegląd nowych uregulowań, wyznaczających kamień milowy i stanowiących pierwszy krok na drodze ku rozwojowi magazynowania energii elektrycznej w Polsce.
Ujednolicenie definicji „magazynu energii elektrycznej” oraz wprowadzenie definicji „magazynowania energii elektrycznej”
Definicja „magazynu energii” jaka do tej pory funkcjonowała w polskim prawie miała wyłącznie charakter kontekstowy, tzn. znajdowała zastosowanie wyłącznie na potrzeby stosowania przepisów prawnych dotyczących innych technologii bądź rozwiązań w kontekście których magazynowanie energii miało charakter pomocniczy czy nawet opcjonalny.
Taki charakter posiada (zmieniana omawianą nowelizacją) definicja „magazynu energii” zawarta w ustawie o odnawialnych źródłach energii. Magazyny energii nie pełnią, na potrzeby stosowania tej ustawy, samodzielnej roli. Wprowadzona definicja ma charakter pomocniczy, a pojęcie „magazynu energii” pojawia się samej ustawie w dwóch kontekstach. Po pierwsze, zastosowanie pojęcia „magazynu energii” na potrzeby ustawy o odnawialnych źródłach energii ograniczone zostało do urządzeń pozwalających na zeroemisyjne przechowywanie energii, zintegrowanych i fizycznie połączonych z instalacją odnawialnego źródła energii. Po drugie, w kontekście dotychczasowych uregulowań ustawy o odnawialnych źródłach energii magazyn energii stanowić może także urządzenie wspierające funkcjonowanie hybrydowej instalacji odnawialnego źródła energii, przy czym jego występowanie nie posiada tu charakteru konstytutywnego, warunkującego uznanie, że dana instalacja posiada charakter hybrydowy (okoliczność ta miałaby ulec zmianie w związku z procedowanym obecnie przez Sejm RP rządowym projektem ustawy o zmianie ustawy o odnawialnych źródłach energii oraz niektórych innych ustaw – IX kadencja Sejmu RP / druk 1129; zgodnie z projektem ustawy, zespól urządzeń wchodzących w skład hybrydowej instalacji miałby obligatoryjnie obejmować także magazyn energii służący wyłącznie do magazynowania energii wytworzonej przez urządzenia wchodzące w skład instalacji hybrydowej). Podpisana przez Prezydenta RP ustawa zmienia definicję zawartą w ustawie o OZE, poprzez wprowadzenie odesłania do nowej definicji wprowadzanej do Prawa energetycznego.
Liberalizujący i prorynkowy charakter przepisów nowelizacji
W zakresie, w jakim mowa o uregulowaniach dotyczących magazynów energii, przepisy nowej ustawy mają charakter porządkujący i prorynkowy, ukierunkowany na eliminację barier prawnych, wynikających z braku dotychczasowego rozpoznania odrębności magazynów energii przez prawo.
Nowe przepisy mają pozwolić uniknąć nakładania nieuzasadnionych narzutów regulacyjnych, jakie dotychczas mogłyby być nakładane w wprowadzaniem energii elektrycznej do magazynu. W tym zakresie warto zwrócić uwagę na zmianę definicji odbiorcy końcowego. Przewidziano, że energia elektryczna zakupiona w celu jej magazynowania nie jest energią zakupioną na własny użytek odbiorcy końcowego, co powoduje, że naliczenie narzutów dotyczyć będzie wyłącznie energii elektrycznej wyprowadzonej z tego magazynu i ostatecznie pobranej z sieci elektroenergetycznej w momencie jej pobrania.
Nowelizacja zawiera również postanowienia mające na celu wyeliminowanie podwójnego naliczania opłat sieciowych. W ustawie przewidziano, że przedmiotem rozliczenia za usługi przesyłania lub dystrybucji energii elektrycznej w zakresie opłat za energię elektryczną pobraną z sieci elektroenergetycznej przez magazyn energii elektrycznej, jest różnica energii elektrycznej pobranej z sieci przez magazyn i energii elektrycznej wprowadzonej do sieci przez ten magazyn w danym okresie rozliczeniowym.
Próg mocy zainstalowanej elektrycznej, którego przekroczenie przez magazyny należące do podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą polegającą na magazynowaniu energii elektrycznej powodować będzie konieczność uzyskania odrębnej koncesji ustalony został na poziomie powyżej 10 MW. Wydaje się, że w praktyce próg ten przekroczony zostanie wyłącznie w przypadku osiągnięcia przez technologie magazynowania energii elektrycznej odpowiedniej dojrzałości, w momencie, kiedy będzie można mówić o początkach rzeczywistego rozwoju mechanizmów rynkowych przez rodzący się sektor magazynowania energii w Polsce. Magazyny o mocy elektrycznej od 50 kW do 10 MW podlegać będą natomiast wpisaniu do rejestrów magazynów energii, prowadzonych przez operatorów sieci. Na podmioty prowadzące działalność gospodarczą w zakresie magazynowania energii elektrycznej nie nałożono obowiązku sporządzania odrębnych taryf, gdyż takie rozwiązanie zdecydowanie mogłoby skutecznie wyeliminować możliwość powstania jakichkolwiek mechanizmów rynkowych w tym zakresie.
Ustawa przewiduje także zasady, na jakich magazyn energii elektrycznej może być uwzględniony w planach rozwoju operatorów sieci oraz w taryfach, kierując się w tym zakresie zasadą ważenia kosztów i korzyści wynikających z zastosowania magazynów energii oraz istnienia technicznego uzasadnienia dla takiego zastosowania.
Nowelizacja rozstrzyga ewentualne wątpliwości, jakie mogłyby powstać w odniesieniu do możliwości korzystania z systemów wsparcia przez odnawialne źródła energii ze zintegrowanym magazynem, w związku z magazynowaniem przez ten magazyn energii pobieranej z sieci. W tym zakresie, przesądzono o braku wpływu magazynowania energii elektrycznej na możliwość korzystania ze świadectw pochodzenia, udziału w aukcjach, prawa do stałej ceny energii lub prawa do pokrycia ujemnego salda pod warunkiem wyposażenia magazynu w odrębny układ pomiarowo-rozliczeniowy, funkcjonujący niezależnie od układu rejestrującego ilość energii elektrycznej pobranej z sieci i wprowadzonej do sieci przez samą instalację odnawialnego źródła energii;
Jedyną formą korzyści regulacyjnej przyznanej magazynom energii jest obniżona oplata za przyłączenie magazynu energii do sieci. Oplata ta będzie wynosiła połowę rzeczywistych nakładów poniesionych na realizację przyłączenia.
Czy przyjęte przepisy są wystarczające?
Na tak postawione pytanie należałoby odpowiedzieć, że raczej częściowo. Zarówno nowe wymagania regulacyjne Unii Europejskiej wynikające z Zielonego Ładu jak i nowe potrzeby rynkowe wskazują, że regulacyjnie musimy jeszcze uzupełnić przepisy. Największym wyzwaniem będzie uzupełnienie regulacji w zakresie wykorzystania magazynów energii na potrzeby rynku prosumenckiego w tym prosumenta wirtualnego i zbiorowego. W związku z nowymi zmianami w zakresie wsparcia prosumenta nazwijmy go indywidualnego może nastąpić duże zainteresowanie inwestycjami w przydomowe magazyny energii. Do konsultacji publicznych zostały skierowane trzy rozporządzenia Ministerstwa Klimatu, m. in. rozporządzenie w sprawie dokonywania rejestracji, bilansowania i udostępniania danych pomiarowych oraz rozliczeń prosumentów energii odnawialnej. Nowe propozycje nie są już tak korzystne dla prosumentów. Wynika to w dużym stopniu z nieprzewidzianej przez rząd skali zainteresowania inwestorów prywatnych w przydomową fotowoltaiką. Efekt przerósł także możliwości odbioru wyprodukowanej energii przez państwowe spółki dystrybucyjne (OSD). Skutkiem czego są m.in. automatyczne wyłączenia mikroinstalacji i apele do rządu ze spółek dystrybucyjnych, aby problem rozwiązać poprzez zwiększenie niezbędnych inwestycji w infrastrukturę sieciową, które na pewno zwiększyłyby opłaty taryfowe albo uruchomienie na masową skalę inwestycji w przydomowe magazyny energii. Rozwój segmentu przydomowych magazynów energii, na co wskazywało Stowarzyszenie Polska Izba Magazynowania Energii – PIME już na samym początku kiedy wprowadzano dopłaty do mikroinstalacji PV, byłby najmniej obciążający dla systemu elektroenergetycznego i nie obciążałby wszystkich odbiorców energii kosztami większych opat taryfowych. Należy się spodziewać, że wraz z nowymi regulacjami dla prosumenta wirtualnego i zbiorowego wzrośnie liczba inwestycji w OZE i aby wykorzystać efektywnie te źródła warto pomyśleć o wykorzystaniu magazynowania energii w szerszej skali np. poprzez umożliwienie inwestorom odpisania od podatku takiej inwestycji (częściowo lub w całości w zależności od mocy instalacji). Rozwój tego segmentu wymagałby również doprecyzowania regulacji w zakresie wykorzystywania instalacji magazynowania m.in. do świadczenia usług elastyczności na rzecz spółek dystrybucyjnych. Nie tylko właściciele przydomowych magazynów energii (czy też agregatorzy kontraktujący te usługi w ich imieniu) będą zainteresowani świadczeniem takich usług, ale także właściciele magazynów energii działających na prosumenckim rynku wirtualnym i zbiorowym, a także duzi operatorzy OZE. Aby ta forma przychodów dla właścicieli magazynów energii mogła zaistnieć na rynku energii, to przede wszystkim należałoby umożliwić operatorom dystrybucyjnym kontraktowanie tych usług na zasadach komercyjnych. Do rozstrzygnięcia też jest kwestia czy kontraktowanie usług elastyczności ma być wyłączenie domeną Polskich Sieci Elektroenergetycznych czy też dopuszczeni będą też lokalni dystrybutorzy energii (OSD). Na zdrowy rozum usługi te powinni kontraktować lokalni OSD, którzy mają najlepszą wiedzę w jakich punktach sieci potrzebują tych usług. Jak ważne są magazyny energii w systemie elektroenergetycznym pokazała też ostatnia awaria w Bełchatowie. Poniesionych kosztów odzyskania brakującej mocy w systemie energetycznym można byłoby uniknąć albo je znacznie zmniejszyć gdyby regulacje pozwoliły budować duże magazyny energii np. w systemie aukcyjnym przy źródłach OZE w systemie rozproszonym (dedykowana aukcja tylko na magazyny energii, aukcje na magazyny energii + jedno źródło OZE, aukcje na instalacje hybrydowe).
Reasumując nowe regulacje w przyjętej nowelizacji Prawa Energetycznego dają podstawy do inwestowania w technologie magazynowania energii elektrycznej. Czekają nas kolejne wyzwania regulacyjne, aby stworzyć rzeczywisty rynek na usługi magazynowania energii elektrycznej.
Opracowanie:
Krzysztof Kochanowski, Wiceprezes Zarządu i Dyrektor Generalny Stowarzyszenia Polska Izba Magazynowania Energii – PIME
Grzegorz Pizon, Partner Bird & Bird
