Deficyty wody w różnych regionach świata oraz wzrost poczucia odpowiedzialności współczesnych społeczeństw za środowisko zwiększyły zainteresowanie systemowymi działaniami, które doprowadziłyby do lepszego gospodarowania wodą. Podejmowane inicjatywy ukierunkowane na zapobieżenie suszy przyjmują postać zarówno działań z zakresu hydroinżynierii, planowania przestrzennego, jak i tych mających za zadanie kształtowanie zachowań odbiorców końcowych – przedsiębiorstw oraz osób indywidualnych. Ci pierwsi są z reguły zachęcani do odpowiednich działań poprzez regulacje prawne bądź rachunek ekonomiczny. Dla tych organizacji, które chciałyby do zarządzania wodą podejść w sposób kompleksowy, opracowana została w ub. r. norma ISO 46001 – Systemy zarządzania efektywnością wodną.
Problem suszy dotyczy znacznego obszaru Polski. Około 300 gmin w Polsce w ostatnich latach ma problemy z zapewnieniem w wodociągach wody pod odpowiednim ciśnieniem. Oznacza to, że lokalnie wody może zabraknąć w prywatnych i komunalnych płytkich ujęciach. Susza jest w pierwszej kolejności problemem rolnictwa, ale reperkusje deficytu wody dotykają już także przemysłu.
Do kogo skierowana jest norma ISO 46001?
ISO 46001 można zastosować w organizacjach wszelkich typów i wielkości, do poprawy wyniku wodnego, zmniejszenia zużycia wody pitnej oraz obniżenia kosztów związanych z korzystaniem z wody. Jest ona szczególnie istotna w wodochłonnych gałęziach przemysłu, takich jak górnictwo, chemia, energetyka, przetwórstwo spożywcze czy rolnictwo. Organizacje decydujące się na wdrożenie ISO 46001 kierują się różnymi przesłankami, wśród których najczęściej wymieniane są ekonomiczne, wizerunkowe, czy też te związane z bezpieczeństwem oraz ciągłością działania.
ISO 46001 – cel i zawartość normy
ISO 46001 została wydana w roku 2019 w wersji angielskiej. Norma stanowi podstawę certyfikacji, co znaczy, że niezależna jednostka certyfikująca może ocenić system zarządzania zbudowany na podstawie tego standardu i wydać certyfikat. ISO 46001:2019 zbudowana jest w strukturze HLS (High Level Structure) czyli tak jak pozostałe aktualne wydania norm z rodziny zarządzania, np. ISO 9001, ISO 14001, ISO 50001.
Podstawowym celem normy jest umożliwienie organizacjom oceny i rozliczenia zużycia wody oraz identyfikacji, planowania i wdrażania środków służących osiągnięciu oszczędności wody poprzez systematyczne zarządzanie.
ISO 46001 określa wymagania i zawiera wytyczne dotyczące zorganizowanego zużycia wody. Obejmuje monitorowanie, pomiary, dokumentację, raportowanie, projektowanie oraz zakupy dotyczące sprzętu, systemów, procesów, a także kompetencje i szkolenia personelu, które przyczyniają się do zarządzania efektywnością wodną.
Norma służy osiągnięciu poprawy efektywności wodnej poprzez podejście oparte na redukcji zużycia, zamianie lub ponownym użyciu wody.
Norma doprecyzowuje, jak rozumieć poszczególne kategorie i tak jako:
- redukcję zużycia (reduce) – można uznać m.in. zastosowanie wodooszczędnych urządzeń, w tym na przykład zainstalowanie systemu monitorowania zużycia wody lub systemów detekcji nieszczelności instalacji;
- zamianę (replace) – należy rozumieć zastąpienie wody pitnej wodą morską, deszczówką lub wodą z recyklingu;
- ponowne użycie (reuse) – ponowne wykorzystanie np. wody technologicznej lub wody szarej.
Ponowne użycie wód, które już były wykorzystywane w organizacji, wpisuje się w filozofię prowadzenia przez coraz większą grupę przedsiębiorstw swoich działań na zasadach gospodarki obiegu zamkniętego.
Norma opiera się na założeniu, że organizacja będzie okresowo dokonywała przeglądu oraz oceniała swoją efektywność wodną w celu identyfikacji szans na jej poprawę oraz ich wdrożenie. Organizacje mają swobodę dotyczącą tego, w jaki sposób wdrożą swój system zarządzania efektywnością wodną, zarówno jeżeli chodzi o tempo prac, jak i zakres oraz głębokość prowadzonych działań mających poprawić efektywność wodną. Norma przywołuje cykl PDCA (Plan-Do-Check-ACT) jako ramę ciągłego doskonalenia. Organizacja określa zakres oraz granice wdrażanego systemu, co daje możliwość do określenia, które aktywa będą zawarte w ramach wdrażanego systemu zarządzania efektywnością wodną.
Jak wdrażać normę ISO 46001?
Organizacja powinna zrozumieć kontekst prowadzonych przez siebie działań związanych z wodą, kosztów z tym związanych oraz wpływ, jaki te działania wywołują na zainteresowane strony, a także określić wymagania prawne i inne związane z gospodarowaniem wodą.
Organizacja powinna ustanowić politykę efektywności wodnej oraz cele, zidentyfikować wskaźnik działalności biznesowej, przeprowadzić i ocenić raport z przeglądu wodnego, ustanowić bazowy wskaźnik efektywności wodnej oraz opracować plany działania. Te ostatnie należy wdrożyć w organizacji, a następnie ustanowić zasady monitorowania oraz pomiarów kluczowych charakterystyk tych operacji prowadzonych w ramach organizacji, wokół których stworzona została polityka efektywności wodnej i zgodnie z którymi wyznaczono cele poprawy efektywności wodnej. Kolejnym etapem jest podjęcie działań na podstawie zgromadzonych informacji, zarówno tych z monitorowania i pomiarów, jak i tych pochodzących z pozostałych elementów funkcjonowania systemu zarządzania – czyli np. wyników audytów wewnętrznych, analizy szans i zagrożeń, informacji od zainteresowanych stron.
Jednym z pierwszych kroków w celu wdrożenia systemu zarządzania efektywnością wodną jest przeprowadzenie przeglądu wodnego (water use review). Jest to proces identyfikacji i oceny zużycia wody, który powinien pozwolić organizacji zdefiniować działalności i funkcje, które mają wpływ na znaczące zużycie wody. Wynikiem przeglądu powinna być również identyfikacja przedsięwzięć, które poprawiłyby efektywność wodną. Przegląd może być przeprowadzony przez pracowników organizacji lub firmy zewnętrzne, np. z sektora ESCO.
Warto podkreślić, że ISO 46001 stawia również wymagania związane z projektowaniem nowych obiektów lub renowacji już istniejących dotyczące rozważenia, czy w ramach projektowanych przedsięwzięć istnieje możliwość poprawy wyniku wodnego. Analogiczne wymagania związane są z zakupami, jakie prowadzone są w organizacji.
Norma, poza wymaganiami, zawiera również załączniki, które mają za zadanie podpowiedzieć organizacji, w jaki sposób rozumieć poszczególne wymagania: Załącznik A – Wytyczne oraz Załącznik B zawierający otwarty katalog rozwiązań, które mogą podnieść efektywność wodną przedsiębiorstwa. Pogrupowano je w ramach następujących kategorii:
- optymalizacja procesów produkcji,
- recykling wody procesowej,
- stosowanie wody alternatywnej,
- stosowanie wodooszczędnych urządzeń i produktów,
- optymalizacja pracy wieży chłodniczej,
- inteligentne instalacje irygacyjne,
- stosowanie automatycznych układów sterujących opartych na kontroli warunków klimatycznych.
Ponadto w załącznikach można znaleźć zasady tworzenia kart bilansu wodnego przydatnego przy prowadzeniu przeglądów wodnych oraz przykłady wskaźników działalności biznesowej w poszczególnych sektorach przemysłu. Te ostatnie służą do definiowania wskaźników efektywności wodnej w organizacji.
Wdrożony system można zgłosić do certyfikacji, która potwierdzi prowadzenie przez organizacje działań zmierzających do poprawy wyniku wodnego.
Jak pokazać poprawę wyniku wodnego?
Do zobrazowania efektywności wodnej norma przewiduje wykorzystanie zużycia wody oraz wskaźników efektywności wodnej, co powinno pozwolić organizacji na elastyczne podejście związane z możliwymi do zastosowania działaniami mającymi poprawić jej efektywność. Organizacja może przyjąć na przykład strategie oparte na systemach recyklingu lub poprawić operacyjność swoich systemów, procesów lub wyposażenia.
Wskaźnik efektywności wodnej jest przedstawiany jako ilość zużytej wody na wskaźnik działalności biznesowej, np. l/kg produktu, m3/tonę, m3/MW, m3/osobę, m3/wyprodukowaną sztukę. W celu wykazania, że wynik wodny ulega poprawie, wskaźnik wodny w kolejnych latach (lub innym zaplanowanym okresie) porównywany jest ze wskaźnikiem bazowym (baseline water efficiency indicator).
Warto przypomnieć, że w niektórych sytuacjach wskaźnik będzie wymagał normalizacji, np. w odniesieniu do:
- zmiennych warunków klimatycznych,
- starzenia się infrastruktury, która może pogarszać wynik wodny,
- pracy instalacji z określoną wydajnością, uzależnioną np. od planu produkcji, zapotrzebowania na produkt, itp.
***
Korzyści z wdrożenia i certyfikacji systemu zarządzania efektywnością wodną wg ISO 46001:
- identyfikacja wody jako zasobu, który może być przedmiotem organizacyjnego i budżetowego planowania;
- pomoc organizacji w lepszym zarządzaniu zużyciem wody i optymalizacji zapotrzebowania na wodę;
- rozpoznanie wpływu na innych, który może wystąpić przy zmianie zużycia wody;
- zapewnienie systematycznych przeglądów w celu określenia możliwości poprawy wyniku wodnego.
Ponadto można oczekiwać:
- synergii z innymi przedsięwzięciami poprawiającymi efektywność, np. w obszarze energii, środowiska;
- sprawnego powiązania z innymi systemami zarządzania w organizacji (ISO 14001, ISO 50001, ISO 9001, ISO 22301);
- wsparcia polityki zarządzania ciągłością działania w obszarze ryzyk związanych z dostawami wody;
- lepszego udokumentowania potencjalnych przedsięwzięć poprawiających efektywność wodną – i większej szansy na dotację.
***
Podsumowanie
Z uwagi na fakt, że woda stanowi przedmiot zainteresowania coraz większej grupy interesariuszy, popularność normy ISO 46001 będzie rosła. Jest duże prawdopodobieństwo, że uwarunkowania prawne i system zachęt finansowych będą rozwijały się w kierunku premiowania przedsiębiorstw, które wdrożą u siebie system zarządzania efektownością wodną.
Organizacja decydująca się na wdrożenie ISO 46001 powinna oszacować korzyści i koszty wdrożenia oraz utrzymania systemu, a po wdrożeniu podjąć decyzje o certyfikacji. Pozwoli to na wiarygodne rozpoznanie systemu, ale także może zapewnić odpowiednią dynamikę funkcjonowania systemu w przedsiębiorstwie opartej na obserwacjach i spostrzeżeniach przekazanych przez doświadczonych audytorów oraz ekspertów z zakresu zarządzania efektywnością wodną, co powinno istotnie zwiększyć szanse na prowadzenie skutecznej gospodarki wodnej w przedsiębiorstwie.
Opracowano na podstawie:
- ISO 46001:2019 Water efficiency management systems – Requirements with guidance for use (polski tytuł oraz niektóre z definicji zawartych w normie wg tłumaczenia autora artykułu).
Źródło: Adam Goreń, Wydział Certyfikacji, Departament Certyfikacji i Oceny Zgodności, Urząd Dozoru Technicznego
