Artykuły Polecane

Rozpakowujemy pakiet Gotowi na 55. Co wynika z unijnych przepisów i co może się zmienić w najbliższych latach?

2025-07-18

Czasy są niespokojne – bezpośrednio za wschodnią granicą Polski trwa wojna, a w Stanach Zjednoczonych doszło do dużej politycznej zmiany. Wybory prezydenckie pokazały też, jak bardzo spolaryzowane jest polskie społeczeństwo. Polityka energetyczno-klimatyczna stała się częścią wojny politycznej, kulturowej i gospodarczej. Ciągle wybrzmiewa echo antyunijnej kampanii dotyczącej Zielonego Ładu i związanego z nim pakietu Gotowi na 55 (ang. Fit for 55). Choć różnica zdań i konstruktywna krytyka to ważne elementy demokracji, rosnąca fala dezinformacji i propaganda są dla niej zagrożeniem. Dlatego tak ważne jest, aby każdy z nas miał możliwość zapoznania się z założeniami i celami wprowadzanych zmian. Nie będziemy jednak szczegółowo analizować setek stron skomplikowanych dyrektyw i rozporządzeń. Zamiast tego w niniejszym opracowaniu w zwięzłej formie przedstawiamy fakty i liczby wynikające z prawa unijnego. Chcemy, żeby na tej podstawie każdy mógł sam wypracować sobie zdanie na ten temat. Liczymy też na to, że po zaprzysiężeniu Prezydenta, zarówno rząd, jak i pałac prezydencki będą mogli skupić się na wdrażaniu potrzebnych w Polsce reform, odsuwając na bok hiperboliczne narracje o szkodliwości unijnej polityki transformacyjnej.

Najważniejsze wnioski

  • Pakiet Gotowi na 55 odgrywa kluczową rolę w realizacji celów Europejskiego Zielonego Ładu. Jest to zbiór przepisów i wytycznych, które mają pozwolić UE na osiągnięcie co najmniej 55% redukcji emisji gazów cieplarnianych do 2030 r. (w porównaniu z 1990 r.).
  • Pakiet został zaproponowany przez Komisję Europejską w 2021 r., następnie był negocjowany i zosta zaakceptowany przez wszystkie państwa UE oraz Parlament Europejski w latach 2023-2024. Składa się w większości z rewizji istniejących dyrektyw i rozporządzeń, ale zawiera też propozycje nowych aktów prawnych.
  • Cel 55% redukcji emisji gazów cieplarnianych do 2030 r. nie oznacza, że wszystkie państwa członkowskie mają go w równomiernym stopniu wypełnić. Cele i wytyczne dotyczące ograniczania emisji gazów cieplarnianych czy rozwijania źródeł odnawialnych rozkładają się w różny sposób, w zależności od sektora, warunków i możliwości finansowych państw.
  • Zobowiązania pakietu Gotowi na 55 oznaczają na poziomie UE zwiększenie tempa dekarbonizacji – w pierwszej kolejności sektora energetycznego oraz przemysłu energochłonnego. Ponadto kolejne sektory (budynki oraz transport) stopniowo będą obejmowane systemem handlu emisjami (tzw. ETS2).
  • Osiągnięcie celów zawartych w pakiecie Gotowi na 55 zależy obecnie w dużym stopniu od państw członkowskich, ich motywacji i zdolności do implementacji w krajowych aktach prawnych celów uzgodnionych z partnerami w UE.
  • Przepisy zawarte w pakiecie Gotowi na 55 mają na celu nie tylko redukcję emisji, która ma umożliwić powstrzymanie zmiany klimatu, ale też zmodernizować unijną gospodarkę i zmniejszyć zapotrzebowanie na import paliw kopalnych, który osiąga w ostatnich latach rekordowe rozmiary: w przypadku Polski ok. 130 mld zł rocznie.

Wstęp

Europejski Zielony Ład to strategia

Została zaakceptowana przez państwa członkowskie Unii Europejskiej w 2019 r. Obejmuje wszystkie sektory gospodarki – od energetyki i przemysłu po transport, budynki, rolnictwo i ochronę przyrody. Jej głównym celem jest wdrażanie w UE modelu gospodarczego, który umożliwi osiągnięcie neutralności klimatycznej do 2050 r. W związku z akceptacją tego kierunku pojawiła propozycja konkretnych regulacji mających pomóc w realizacji tego celu, czyli w pakietu Gotowi na 55%.

Pakiet Gotowi na 55 to zestaw unijnych regulacji

Odgrywa kluczową rolę w realizacji celów Europejskiego Zielonego Ładu. Wytyczne zawarte w pakiecie mają umoż liwić redukcję emisji gazów cieplarnianych w całej UE o 55% do 2030 r. (w porównaniu do 1990 r.). Pakiet został zaproponowany przez Komisję Europejską w 2021 r., a prace nad nim w gronie państw członkowskich i Parlamentu Europejskiego trwały do 2024 r. Składa się w większości z rewizji istniejących dyrektyw i rozporządzeń, ale zawiera też nowe propozycje aktów prawnych w obszarach do tej pory nieregulowanych. Ma pomóc w walce z przyspieszającym globalnym ociepleniem, a także w realizacji założeń porozumienia paryskiego.

Cel 55% jest celem ogólnoeuropejskim – niektóre państwa członkowskie mogą osiągnąć więcej, inne mniej – w zależności od możliwości. Cele i wytyczne dotyczące ograniczania emisji gazów cieplarnianych czy rozwijania źródeł odnawialnych rozkładają się w różny sposób w zależności od sektora, państwa i przyjętej ścieżki redukcji. Państwa mniej zamożne, w tym Polska, otrzymały też szereg dodatkowych rozwiązań finansowych w ramach tzw. mechanizmów solidarnościowych. Pakiet Gotowi na 55 zawiera różne cele i wytyczne, nie tylko te związane z redukcją emisji gazów cieplarnianych.

Europejski Zielony Ład to strategia poprzedniej Komisji Europejskiej, która zakończyła działalność w 2024 r. Wraz z początkiem nowej kadencji KE w 2024 r. przesunięciu uległy akcenty unijnej polityki klimatycznej – większy nacisk położono na rozwój przemysłu, jego konkurencyjność i odporność w obliczu transformacji energetycznej. Pod hasłem Pakt dla czystego przemysłu (Czysty Ład Przemysłowy, ang. Clean Industrial Deal). Równocześnie Komisja deklaruje kontynuację dotychczasowego kursu, przywiązując dużą wagę do monitorowania i wspierania państw członkowskich we wdrażaniu uchwalonych w poprzedniej
kadencji przepisów przez oraz identyfikowania barier w ich implementacji.

Dla celów wykorzystania energii z OZE obowiązuje prawnie cel unijny – 42,5%, natomiast państwa członkowskie mają określone oczekiwane przez Komisję Europejską kontrybucje do jego wspólnej realizacji, biorące pod uwagę ich poziom zamożności, jak i potencjał geograficzny. W przypadku Polski, oczekiwana kontrybucja naszego kraju to ok. 32% udziału OZE w zużyciu energii finalnej do 2030 r.

Zobowiązania pakietu Gotowi na 55 na poziomie unijnym oznaczają w pierwszej kolejności przyspieszoną dekarbonizację sektora energetycznego (wytwarzanie energii elektrycznej i ciepła), który już pod koniec lat 30. ma być niemal w pełni zdekarbonizowany. Poza wycofaniem wytwarzania energii elektrycznej i ciepła w oparciu o węgiel oraz zmniejszeniem udziału gazu ziemnego, w niedalekiej przyszłości niezbędny będzie także rozwój technologii wychwytu i magazynowania CO2. Równocześnie powinna nastąpić dekarbonizacja sektora przemysłu energochłonnego, który będzie podlegał stopniowej elektryfikacji oraz w większym stopniu będzie opierał się na paliwach odnawialnych.

Kolejne kluczowe sektory – budynki oraz transport – stopniowo będą obejmowane systemem handlu emisjami (ETS2), nakładając dodatkowe koszty na technologie wykorzystujące paliwa kopalne, zgodnie z zasadą „zanieczyszczający płaci”. Obecnie jedynym znaczącym sektorem gospodarki UE pozostającym poza ramami dekarbonizacji pozostaje rolnictwo, co prawdopodobnie będzie także stopniowo ulegać zmianie w kolejnych latach.

Jaki jest cel tej publikacji?

Niniejszy tekst na celu przybliżenie złożonych przepisów i celów zawartych w pakiecie Gotowi na 55 i przedstawienie ich w przejrzystej formie. Pozwoli to lepiej zrozumieć ścieżkę transformacji energetycznej w UE i przygotować się na nadchodzące zmiany.

Osiągnięcie celów zawartych w pakiecie zależy obecnie w dużym stopniu od państw członkowskich, ich motywacji i zdolności do implementacji w krajowych aktach prawnych celów uzgodnionych z partnerami w UE. To, czy uda się zrealizować ambitne założenia, zależy więc w dużym stopniu od zdolności administracji państwowej do wdrożenia w życie skomplikowanych przepisów, ale też od gotowości firm i obywateli do podjęcia wyzwania przejścia na bardziej ekologiczne i zrównoważone źródła energii, ciepła i transportu. Przepisy zawarte w pakiecie mają na celu nie tylko redukcję emisji, która ma umożliwić powstrzymanie zmian klimatycznych i związanych z nimi katastrof naturalnych (pożary, powodzie), zmniejszyć oddziaływanie na środowisko naturalne, ale też zmodernizować unijną gospodarkę i zmniejszyć zapotrzebowanie na import paliw kopalnych, który osiąga w ostatnich latach rekordowe rozmiary. W przypadku Polski to ok. 130 mld zł rocznie. Roczna wartość ich importu do całej UE przekracza natomiast 1,5 bln zł (do niedawna największym dostawcą była Rosja, teraz dostawcy są bardziej zróżnicowani).

Słownik pojęć

ETS (System Handlu Emisjami, ang. Emission Trading System)

System ETS to mechanizm mający na celu ograniczenie emisji dwutlenku węgla (CO2) w sektorach przemysłu, energetyki, lotnictwa i transportu morskiego. Działa na zasadzie pułapów i handlu (ang. cap and trade), która oznacza, że ustalany jest maksymalny dopuszczony na dany rok poziom emisji, a firmy otrzymują lub kupują uprawnienia do emisji CO2. Maksymalne limity emisji oraz pula darmowych uprawnień są stopniowo ograniczane. Jeśli firmy emitują mniej, mogą sprzedać nadwyżkę przydzielonych im uprawnień; jeśli emitują więcej – muszą dokupywać uprawnienia. System ETS zachęca więc firmy do ograniczania emisji i inwestycji w nowe technologie, bo im mniej emitują, tym więcej pieniędzy mogą zaoszczędzić lub nawet zarobić. ETS funkcjonuje w UE od 2005 r. Środki ze sprzedaży uprawnień do emisji zasilają budżety krajowe i powinny być
przeznaczane na transformację energetyczną. Kilkanaście krajów na świecie również posiada podobne systemy (np. Wielka Brytania, Chiny, Korea, niektóre stany USA).

ETS2 (System Handlu Emisjami, ang. Emission Trading System)

ETS2 to nowy system handlu emisjami, który od 2027 r. lub 2028 r. obejmie sektory budynków i transportu drogowego. Ma działać podobnie jak ETS, czyli również opierać się na zasadzie pułapów i handlu (ang. cap and trade) – limitowaniu emisji i handlu uprawnieniami. W ETS2 dostawcy energii oraz paliw w tych sektorach będą musieli kupować uprawnienia do emisji CO2, co znajdzie swoje odzwierciedlenie w rachunkach końcowych za paliwo samochodowe i nośniki energii, takie jak gaz czy węgiel. Celem wprowadzenia ETS2 jest zmiana systemów ogrzewania indywidualnego i środków transportu na mniej lub
bezemisyjne i przyspieszenie przejścia na bardziej ekologiczne technologie.

CBAM (Mechanizm dostosowywania cen na granicach z uwzględnieniem emisji CO2; graniczny podatek węglowy, ang. Carbon Border Adjustment Mechanism)

Jest to specjalna opłata dla niektórych towarów importowanych spoza UE, dla których liczony jest ślad węglowy. CBAM ma zacząć obowiązywać w UE od 2026 r. Dzięki temu firmy spoza Unii, które emitują więcej CO2, nie będą miały przewagi konkurencyjnej nad firmami unijnymi, które podlegają przepisom polityki klimatycznej UE. Celem CBAM jest przeciwdziałanie przenoszeniu produkcji poza UE i wsparcie globalnych wysiłków na rzecz ochrony klimatu. CBAM obejmuje wybrane produkty z branż: aluminium, cement, żelazo i stal, nawozy, energia elektryczna oraz wodór.

KPEiK (Krajowy Plan na rzecz Energii i Klimatu)

KPEiK to dokument przygotowywany przez każdy kraj członkowski UE, który określa cele oraz działania państw w obszarach energii i klimatu na lata 2021-2030. Plan ten stanowi część strategii UE w zakresie realizacji celów klimatycznych, w szczególności osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2050 r. KPEiK obejmuje pięć kluczowych obszarów: efektywność energetyczną, energię odnawialną, redukcję emisji gazów cieplarnianych, bezpieczeństwo energetyczne oraz integrację rynku energii. Dokumenty te są regularnie aktualizowane przez kraje członkowskie i monitorowane przez Komisję Europejską, która ocenia postępy poszczególnych państw w realizacji ich zobowiązań energetycznych i klimatycznych. KPEiK jest tworzony na podstawie rozporządzenia w sprawie zarządzania unią energetyczną z 2018 r.

Społeczny Fundusz Klimatyczny (SFK)

SFK jest instrumentem, który ma na celu wsparcie obywateli, gospodarstw domowych oraz mikroprzedsiębiorstw w przejściu na gospodarkę niskoemisyjną. Jest on związany z systemem ETS2 i ma zapewnić wsparcie finansowe grupom najbardziej narażonym na ubóstwo energetyczne w związku z kosztami niezbędnych inwestycji w niskoemisyjne technologie i energooszczędne rozwiązania, takie jak poprawa efektywności energetycznej budynków czy odnawialne źródła energii. SFK ma być finansowany ze środków pochodzących z wpływów z handlu uprawnieniami do emisji CO2. Na realizację programów wsparcia przeznaczono kwotę 65 mld euro na lata 2026–2032, która została podzielona pomiędzy państwa członkowskie według kryteriów, takich jak poziom dochodu na mieszkańca i potrzeby społeczne w danym kraju. Polsce przydzielono 11,4 mld euro (ok. 50 mld zł), czyli 17% całej kwoty funduszu. Każdy kraj członkowski powinien do czerwca 2025 r. samodzielnie przygotować plan wykorzystania przyznanych mu pieniędzy, tzw. Społeczny Plan Klimatyczny.

Fundusz Modernizacyjny

Instrument finansowania modernizacji systemu energetycznego i poprawy efektywności energetycznej w 13 krajach członkowskich UE, które mają niższe poziomy PKB na mieszkańca. Fundusz będzie działał w latach 2021–2030 i od 2024 r. jest zasilany środkami ze sprzedaży 4,5% ogólnej puli uprawnień do emisji CO2 w ramach ETS. Budżet funduszu może wynieść ok. 56 mld euro, w tym ok. 60 mld zł dla Polski. Fundusz ma wspierać rozwój OZE, magazynów energii, modernizację sieci oraz działania na rzec poprawy efektywności energetycznej.

Fundusz Innowacji

Fundusz jest jednym z największych na świecie programów finansowania innowacyjnych projektów skupionych na technologiach niskoemisyjnych. Koncentruje się na wysoce innowacyjnych czystych technologiach i dużych sztandarowych projektach o europejskiej wartości dodanej, które mogą przynieść znaczne redukcje emisji i gazów cieplarnianych. Projekty Funduszu Innowacji obejmują szeroki zakres innowacyjnych technologii w obszarach, takich jak przemysł energochłonny, odnawialne źródła energii, magazynowanie energii, czysty transport, budynki, wodór oraz wychwytywanie, wykorzystywanie i składowanie CO2. Fundusz finansowany jest ze sprzedaży uprawnień do emisji, jego szacunkowa wysokość wynosi 40 mld euro (ok. 170 mld zł) w latach 2021–2030.

Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji

Fundusz stanowi narzędzie finansowe polityki spójności UE mające na celu wsparcie regionów stojących przed poważnymi wyzwaniami społeczno-gospodarczymi związanymi z transformacją w kierunku neutralności klimatycznej. Fundusz zapewnia wsparcie regionom uprzemysłowionym, emitującym znaczne ilości CO2 oraz tam, gdzie jest wysoki poziom zatrudnienia w przemyśle oraz wydobyciu węgla kamiennego i brunatnego. Całkowity budżet na lata 2021-2027 wynosi 17,5 mld euro. Obecnie trwają negocjacje finansowania na kolejne lata.

Porozumienie paryskie

Jest to międzynarodowe porozumienie klimatyczne przyjęte w 2015 r. podczas Konferencji Narodów Zjednoczonych w Paryżu. Jego głównym celem jest ograniczenie globalnego ocieplenia do poziomu znacznie poniżej 2°C względem epoki przedprzemysłowej oraz dążenie do zatrzymania wzrostu temperatury na poziomie 1,5°C. Porozumienie zobowiązuje państwa do podejmowania działań na rzecz redukcji emisji gazów cieplarnianych, wspierania adaptacji do zmian klimatu oraz inwestowania w rozwój niskoemisyjnych technologii. Porozumienie paryskie podkreśla także rolę solidarności, przewidując wsparcie finansowe i technologiczne dla krajów rozwijających się. Jest to fundament globalnej współpracy na rzecz przeciwdziałania zmianom klimatu. Porozumienie paryskie zostało podpisane przez 195 państw oraz Unię Europejską. Jest to jedno z najbardziej powszechnie popieranych porozumień międzynarodowych w historii.

Przedstawiona oś czasu zawiera najważniejsze etapy i daty wejścia w życie poszczególnych założeń i celów na drodze do neutralności klimatycznej Unii Europejskiej w 2050 r.

W kolejnych rozdziałach przedstawiamy główne założenia zmian i przepisów z pakietu Gotowi na 55 podzielone na dziewięć obszarów tematycznych. Wszystkie przywoływane w tej części analizy dokumenty stanowią jednocześnie odwołania do ich źródeł (link).

  1. Rozwój odnawialnych źródeł energii (OZE)
  2. Modernizacja budynków
  3. Transport
  4. Dekarbonizacja przemysłu
  5. Rozwój nowych technologii
  6. Wodór i gazy bezemisyjne
  7. Finansowanie transformacji
  8. Jakość powietrza
  9. Rolnictwo.

1. Rozwój odnawialnych źródeł energii (OZE)

Kontekst

Unia Europejska dąży do przyspieszenia rozwoju odnawialnych źródeł energii w wytwarzaniu prądu, ciepła oraz w transporcie i w budynkach, co stanowi kluczowy element europejskiej transformacji. OZE nie tylko zapewniają bezemisyjną i tanią energię, ale również przyczyniają się do zmniejszenia zużycia i importu paliw kopalnych. Niwelują także ryzyka związane ze
zmianami cen surowców energetycznych.

Znowelizowane przepisy mają przyspieszyć rozwój OZE, uprościć procedury administracyjne oraz wzmocnić współpracę między krajami. Przyjęte regulacje zakładają także kompleksowe ramy wdrażania OZE we wszystkich sektorach gospodarki, również w transporcie, budownictwie i przemyśle.

Zmiany mają umożliwić zwiększenie udziału OZE w różnych gałęziach gospodarki – np. w wytwarzaniu energii elektrycznej OZE powinny osiągnąć poziom ok. 70% w 2030 r. Oznacza to w efekcie podwojenie udziału OZE w koszyku energetycznym wspólnoty w ciągu dekady (2021-2030).

Zmiany prawne:

Najważniejsze zmiany i założenia:

  • Cel na 2030 r.: 42,5% udziału OZE w finalnym zużyciu energii w całej UE (z perspektywą do 45%).
  • Usprawnienie procedur przyznawania pozwoleń na nowe instalacje OZE.
  • Rozwój wspólnych projektów energetycznych między państwami członkowskimi, takich jak morskie farmy wiatrowe.
  • Zwiększenie wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych w systemach ogrzewania i chłodnictwa.
  • Wsparcie dla lokalnych projektów OZE oraz promowanie energetyki rozproszonej.
  • Rozbudowa stacji ładowania dla samochodów elektrycznych.
  • Rozpowszechnienie źródeł OZE w budynkach.

Terminy:

  • Do maja 2025 r. kraje członkowskie wprowadzają nowe regulacje do porządku krajowego.
  • W kolejnych latach wyznaczono poszczególne cele dla instalacji OZE w budynkach (zwłaszcza dotyczące instalacji PV, patrz rozdział o budynkach) i transporcie.

Co to oznacza?

Obywatele oraz przedsiębiorstwa będą mieć większy dostęp do czystej energii, co może obniżyć rachunki za prąd dzięki rozwojowi lokalnych instalacji OZE oraz pozwoli na zmniejszenie importu paliw kopalnych. Większy udział energii odnawialnej to także ograniczenie zanieczyszczeń powietrza i poprawa jakości życia. 

2. Modernizacja budynków

Kontekst

Budynki odpowiadają za ok. 36% emisji gazów cieplarnianych w UE. Obejmuje to emisje związane zarówno z ogrzewaniem i chłodzeniem, jak i zużyciem energii elektrycznej. Wiele budynków wymaga głębokiej termomodernizacji i poprawy efektywności energetycznej. W Polsce jest wiele domów ogrzewanych gazem, a ponadto nawet ok. 3 mln budynków jest wciąż ogrzewanych za pomocą pieców węglowych, które powodują zanieczyszczenie powietrza, m.in. smog.

Zmiany prawne:

Najważniejsze zmiany i założenia:

  • Dyrektywa budynkowa ma na celu znaczące obniżenie zużycia energii i emisji gazów cieplarnianych w budynkach w UE. Określa wiążące cele zwiększenia średniej charakterystyki energetycznej (zapotrzebowania na energię pierwotną) krajowego zasobu budynków mieszkalnych o 16% do 2030 r. i o 20–22% do 2035 r. w porównaniu z 2020 r.
  • Dyrektywa stawia na zwiększenie rocznego wskaźnika renowacji energetycznych budynków i promowanie termomodernizacji, które znacząco zmniejszają zapotrzebowanie na energię.
  • Świadectwa charakterystyki energetycznej mają być oparte na zharmonizowanej skali klas energetycznych (od A do G).
  • Wprowadzenie wskaźnika inteligentnej gotowości (ang. Smart Readiness Indicator), który będzie obowiązkowy dla dużych budynków niemieszkalnych od 2026 r.
  • Dyrektywa budynkowa przyspieszy wycofanie się z ogrzewania opartego na paliwach kopalnych w polskich gospodarstwach domowych na rzecz elektryfikacji i systemów ciepłowniczych. Przyczyni się także do zwiększenia efektywności energetycznej budynków oraz przyspieszy tempo rozwoju fotowoltaiki w budynkach.
  • Dyrektywa zakłada konieczność opracowania krajowych planów renowacji budynków, określających ścieżki i środki do osiągnięcia celów. Plany mają stwarzać warunki do zaprzestania używania kotłów na paliwa kopalne po 2040 r.

Terminy: 

  • Wymóg instalowania fotowoltaiki na nowych budynkach:
    • od 2027 r.: wszystkie nowe budynki publiczne i niemieszkalne o powierzchni pow. 250 m2,
    • od 2028 r.: wszystkie istniejące budynki publiczne i niemieszkalne o powierzchni pow. 2000 m2,
    • od 2029 r.: wszystkie istniejące budynki publiczne i niemieszkalne o powierzchni pow. 750 m2,
    • od 2030 r.: wszystkie nowe budynki mieszkalne,
    • od 2031 r.: wszystkie istniejące budynki publiczne o powierzchni pow. 250 m2.
  • Od 2028 r. zeroemisyjność nowych budynków publicznych
  • Od 2030 r. zeroemisyjność wszystkich nowych budynków mieszkalnych
  • Od 2025 r. stopniowe wycofywanie subsydiów na instalację kotłów na paliwa kopalne.

Co to oznacza?

Dla właścicieli domów i mieszkań tworzone są zachęty do zmiany sposobów ogrzewania na niskoemisyjne i podejmowania inwestycji w nowoczesne rozwiązania, takie jak pompy ciepła czy panele słoneczne. Dzięki temu docelowo koszty ogrzewania budynków mają się zmniejszać, a komfort mieszkania wzrastać dzięki ich lepszej efektywności energetycznej. Modernizacja budynków przyczyni się do lepszego wykorzystania ciepła i umożliwi zmniejszenie smogu. 

3. Transport

Kontekst:

Transport odpowiada za ponad 25% emisji CO2 w UE. Od 2013 r. emisje z tego sektora wzrosły o 14%, a import ropy i produktów naftowych zwiększał się. Rozwój pojazdów elektrycznych oraz wodorowych ma na celu stworzenie czystszego, bardziej zrównoważonego systemu transportu, poprawiającego jakość powietrza i konkurencyjność europejskiego przemysłu. Ma temu towarzyszyć rozbudowa infrastruktury dla pojazdów elektrycznych i stacji tankowania wodoru.

Zmiany prawne:

Najważniejsze zmiany i założenia:

  • Rozporządzenie AFIR ustanawia obowiązkowe cele dla infrastruktury ładowania pojazdów elektrycznych i wodorowych, aby zwiększyć ich dostępność wzdłuż paneuropejskich tras TEN-T (autostrady, drogi szybkiego ruchu). Wymaga od nowych stacji oferowania łatwych opcji płatności od 2027 r.
  • Rozporządzenie CARS zawiera bardziej restrykcyjne limity emisji z nowych samochodów prowadzące ostatecznie do braku możliwości sprzedaży nowych samochodów spalinowych i lekkich użytkowych od 
    2035 r.
  • Dyrektywa CVD zobowiązuje KE do opracowania metodologii raportowania emisji w całym cyklu życia pojazdów oraz wprowadza obowiązek uwzględnienia kosztów cyklu życia i wpływu środowiskowego
    w zamówieniach publicznych.
  • Dyrektywa CVD definiuje „czysty pojazd”, określając maksymalny poziom emisji CO2 oraz obowiązkowe minimalne udziały „czystych pojazdów” w zamówieniach publicznych. Ustanawia też redukcje emisji dla nowych autobusów miejskich oraz nakłada obowiązek uwzględniania określonego udziału „czystych” i zeroemisyjnych autobusów.

Terminy:

  • Do 2030 r. rozwój infrastruktury ładowania co 60 km i stacji tankowania wodoru co 200 km na trasach TEN-T (główne paneuropejskie autostrady i drogi szybkiego ruchu).
  • Do 2030 r. redukcja emisji nowych samochodów o 55% oraz aut ciężarowych o 30%.
  • Autobusy miejskie:
    • do 2025 r. – 45% nowo zamawianych autobusów powinno być „czystych”,
    • do 2030 r. – 65% nowo zamawianych autobusów powinno być „czystych”,
    • połowa z powyższych zamówień autobusów powinna być zeroemisyjna.
  • Od 2035 r. brak możliwości rejestracji nowych samochodów spalinowych.

Co to oznacza?

Rozbudowa infrastruktury ładowania ułatwi korzystanie z samochodów elektrycznych i wodorowych, czyniąc je bardziej dostępnymi. Wraz ze wzrostem ich liczby zmniejszy się poziom zanieczyszczeń transportowych oraz hałasu, szczególnie w miastach. 

4. Dekarbonizacja przemysłu

Kontekst:

Przemysł jest jednym z największych emitentów CO2 w UE. Odpowiada za blisko 25% wszystkich emisji, dlatego jego dekarbonizacja jest ważnym elementem osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2050 r. UE stawia sobie za cel redukcję emisji w sektorze przemysłowym poprzez system ETS oraz stymulowanie inwestycji w technologie niskoemisyjne. Wprowadza również mechanizmy mające chronić europejski przemysł przed nierówną konkurencją dla produktów spoza wspólnoty. Nowym instrumentem jest CBAM – mechanizm dostosowywania cen na granicach z uwzględnieniem emisji CO2, mający wspierać dekarbonizację i ochronę europejskiego przemysłu. Jedną z najnowszych inicjatyw Komisji jest Pakt dla czystego przemysłu – zaproponowany w 2025 r. pakiet mający na celu poprawę konkurencyjności europejskiego przemysłu.

Zmiany prawne:

Najważniejsze zmiany i założenia:

  • Przyspieszenie tempa redukcji emisji gazów cieplarnianych ma stanowić silny bodziec do inwestowania w czystsze technologie i procesy oraz zachęcić przedsiębiorstwa do poszukiwania i wdrażania innowacyjnych rozwiązań niskoemisyjnych.
  • System ETS zobowiązuje przemysł do kupowania uprawnień do emisji CO2, z celem redukcji emisji o 62% do 2030 r. Dyrektywa przewiduje stopniową eliminację darmowych uprawnień dla przemysłu do połowy lat 30.
  • Rozporządzenie CBAM wprowadza opłaty graniczne za emisje CO2 dla importu towarów z sektorów energochłonnych (stal, cement, nawozy, aluminium, wodór, energia elektryczna) spoza UE, aby zminimalizować ryzyko przenoszenia produkcji poza UE (tzw. ucieczka emisji) i wyrównać warunki konkurencji dla europejskiego przemysłu.
  • Pakt dla czystego przemysłu to inicjatywa UE wspierająca rozwój niskoemisyjnych technologii przemysłowych. Jej celem jest wzmocnienie konkurencyjności europejskiego przemysłu, przyspieszenie dekarbonizacji oraz zapewnienie produkcji technologii zeroemisyjnych w Europie. Zakłada uproszczenie regulacji, wsparcie inwestycji i rozwój odpowiednich kompetencji, aby odpowiedzieć na globalne wyzwania z wiązane z konkurencyjnością.

Terminy:

  • Do 2026 r. wprowadzenie mechanizmu CBAM i opłat granicznych od emisji CO2 dla importu do UE określonych sektorów.
  • Do 2030 r. przemysł objęty systemem EU ETS powinien osiągnąć 62% redukcji emisji CO2.
  • Do 2034 r. zakończenie darmowych alokacji uprawnień do emisji dla przemysłu w ramach ETS.
  • Do 2039 r. zakończenie puli nowych uprawnień do emisji dla przemysłu w ramach ETS.

Co to oznacza?

Dekarbonizacja przemysłu jest niezbędna do zmniejszenia emisji CO2 i uczynienia produkcji przemysłowej bardziej przyjazną ekologicznie. Przemysł energochłonny będzie coraz bardziej zelektryfikowany, co pozwoli na zmniejszenie importu paliw z zagranicy. Będzie również inwestował w technologie niskoemisyjne, co obniży negatywny wpływ na środowisko. Z kolei rozwój czystych technologii i innowacji doprowadzi do stworzenia nowych miejsc pracy. Ostatecznie zmniejszenie emisji przemysłowych poprawi jakość powietrza i przyczyni się do ochrony środowiska. 

5. Rozwój nowych technologii

Kontekst:

UE dąży do zwiększenia samowystarczalności w produkcji technologii niskoemisyjnych (baterie, panele słoneczne) oraz surowców krytycznych (lit, kobalt, miedź), co jest kluczowym elementem transformacji energetycznej i dekarbonizacji przemysłu. Wspólnota stawia na rozwój europejskiego łańcucha dostaw technologii związanych z odnawialnymi źródłami energii, wychwytywaniem i magazynowaniem CO2, magazynowaniem energii, produkcją wodoru oraz elektryfikacją przemysłu. Ma to na celu uniezależnienie się od zewnętrznych dostawców i stworzenie w Europie nowych gałęzi przemysłu.

Zmiany prawne:

Najważniejsze zmiany i założenia:

  • Głównym celem nowych przepisów jest zwiększenie zdolności produkcyjnych w UE w zakresie technologii neutralnych emisyjnie poprzez uproszczenie i przyspieszenie procedur administracyjnych oraz wydawania pozwoleń dla projektów związanych z produkcją czystych technologii.
  • Rozporządzenie NZIA identyfikuje strategiczne technologie neutralne emisyjnie, kluczowe dla osiągnięcia celów klimatycznych UE i wzmocnienia konkurencyjności przemysłu. Są to: energia słoneczna, wiatrowa, pompy ciepła i geotermia, elektrolizery, baterie, wychwytywanie i składowanie CO2, wodór, technologie produkcji biogazu i biometanu, technologie sieciowe, technologie jądrowe.
  • UE powinna być w stanie produkować co najmniej 40% swojego rocznego zapotrzebowania na strategiczne technologie neutralne emisyjnie do 2030 r.
  • Głównym celem rozporządzenia CRMA jest zwiększenie bezpieczeństwa i odporności łańcuchów dostaw’surowców krytycznych do UE poprzez zmniejszenie zależności od dostawców z innych części świata oraz promowanie zrównoważonego łańcucha dostaw i recyklingu (obiegu zamkniętego) surowców.
  • Rozporządzenie CRMA identyfikuje listę 34 surowców krytycznych dla gospodarki UE, narażonych na ryzyko zakłóceń w dostawach. Spośród nich 17 uznano za surowce strategiczne, dla których wyznaczono konkretne cele. Do surowców strategicznych należą m.in.: lit, mangan, kobalt, miedź, nikiel i tytan metaliczny. Na liście surowców krytycznych znajduje się również wydobywany w Polsce węgiel koksujący (konieczny do produkcji stali).
  • Uchwalone przepisy mają na celu wzmocnienie zdolności wydobywczych, przetwórczych i recyklingowych w UE, zmniejszając zależność od importu.
  • Rozporządzenie CRMA określa docelowe poziomy w poszczególnych obszarach łańcucha wartości surowców krytycznych do 2030 r.:
    • wydobycie: zwiększenie zdolności wydobywczych w celu zaspokojenia co najmniej 10% rocznego zapotrzebowania Unii na każdy surowiec krytyczny,
    • przetwarzanie: zwiększenie zdolności przetwórczych w celu zaspokojenia co najmniej 40% rocznego zapotrzebowania Unii na każdy surowiec krytyczny,
    • recykling: recykling ma zaspokajać co najmniej 15% rocznego zapotrzebowania Unii na każdy surowiec krytyczny,
    • dodatkowo nie więcej niż 65% rocznego zapotrzebowania na każdy surowiec strategiczny może pochodzić z jednego kraju trzeciego.
  • Fundusz Innowacyjny to mechanizm ustanowiony w ramach ETS w celu wspierania innowacji i inwestycji w technologie niskoemisyjne oraz efektywność energetyczną. Jego wysokość wynosi ok. 40 mld euro na lata 2021–2030.

Terminy 

  • Do 2030 r. osiągnięcie zdolności produkcyjnej technologii neutralnych emisyjnie na poziomie 40% rocznego zapotrzebowania UE.
  • Do 2030 r.:
    • wydobycie surowców krytycznych na poziomie co najmniej 10% rocznego zapotrzebowania Unii na każdy surowiec,
    • osiągnięcie zdolności przetwarzania surowców krytycznych na poziomie co najmniej 40% rocznego zapotrzebowania Unii na każdy surowiec, recykling surowców krytycznych ma zaspokajać co najmniej 15% rocznego zapotrzebowania Unii na każdy surowiec.

Co to oznacza?

Wzrost inwestycji w nowe technologie może przyczynić się do rozwoju gospodarki, stworzenia nowych miejsc pracy i wzrostu dobrobytu. Obywatele i firmy będą mogli korzystać z tańszych, bardziej dostępnych technologii niskoemisyjnych, co pomoże w osiągnięciu celów transformacji. Produkcja i przetwarzanie surowców krytycznych przyczynią się do zwiększania wystarczalności UE na strategiczne surowce niezbędne do rozwoju gospodarki. 

6. Wodór i gazy bezemisyjne

Kontekst:

Wodór może odegrać ważną rolę w dekarbonizacji trudnych do zelektryfikowania sektorów przemysłu i transportu w UE, a dzięki możliwości wytwarzania go z odnawialnych źródeł staje się ważnym elementem transformacji. Może być wykorzystywany w przemyśle (np. stalowym, chemicznym) oraz w wybranych zastosowaniach transportu ciężkiego (np. statkach), zmniejszając zależność od paliw kopalnych. Traktowany jako magazyn energii pozwala na przechowywanie jej nadmiaru z okresów wysokiej produkcji i wykorzystanie w momentach większego zapotrzebowania. Z kolei gazy bezemisyjne (biometan, biogaz) będą się stopniowo rozpowszechniały, uzupełniając miksy energetyczne, wspierając dekarbonizację i pozwalając zmniejszać emisyjność.

Zmiany prawne:

Najważniejsze zmiany i założenia:

  • Nowe przepisy pomogą w przejściu z wykorzystania gazu ziemnego w energetyce na gazy odnawialne i niskoemisyjne, w szczególności biometan i wodór – z myślą o osiągnięciu celów UE w zakresie dekarbonizacji.
  • Pakiet gazowy określa zasady organizacji rynku gazu ziemnego i gazów odnawialnych oraz ustanawia ramy dla rozwoju przyszłego rynku wodoru, w tym dla stworzonej z myślą o nim infrastruktury wodorowej.
  • Zawiera szczegółowe zasady transportu, dostaw i magazynowania gazu ziemnego i wodoru.
  • Nowe przepisy przewidują integrację sieci gazowej i wodorowej, umożliwiając w pewnych przypadkach wykorzystanie istniejącej infrastruktury gazowej do transportu wodoru. Ma to na celu ułatwienie dostępu do sieci dla producentów i konsumentów gazów odnawialnych i niskoemisyjnych, w tym wodoru.
  • Wprowadza się system certyfikacji dla gazów niskoemisyjnych i odnawialnych, w tym wodoru, oparty na kryteriach redukcji emisji gazów cieplarnianych. Państwa członkowskie zapewnią obniżki i zachęty taryfowe, aby ułatwić integrację rynków, zwłaszcza w przypadku powstającego rynku wodoru.
  • Dzięki integracji wodoru i gazów bezemisyjnych będzie następowało stopniowe zmniejszanie zużycia gazu ziemnego w gospodarce.
  • Nie będzie możliwe zawieranie długoterminowych umów na dostawy gazu ziemnego na okres wykraczający poza 31 grudnia 2049 r.

Terminy: 

  • Rozporządzenie stosuje się od 2025 r., natomiast dyrektywa ma być wdrożona do sierpnia 2026 r. i zakłada ona rozwój infrastruktury wodorowej oraz stopniowe przenikanie gazów odnawialnych i niskoemisyjnych.
  • Do 2030:
    • zwiększenie produkcji wodoru odnawialnego w wysokości 10 mln ton rocznie w UE,
    • osiągnięcie importu wodoru odnawialnego w wysokości 10 mln ton rocznie w UE,
    • instalacja elektrolizerów o łącznej mocy co najmniej 40 GW w UE.
  • Zakaz zawierania długoterminowych umów na gaz kopalny wykraczających poza 2049 r.

Co to oznacza?

Wodór i gazy odnawialne staną się ważnym paliwem alternatywnym, szczególnie w sektorze transportowym i przemysłowym. Obywatele będą mogli z czasem korzystać z bardziej ekologicznych środków transportu oraz zyskać dostęp do mniej emisyjnych gazów. Rozwój rynku tych gazów następuje jednak powoli ze względu na koszty i trudności technologiczne, stanowiąc utrudnienie do osiągnięcia celów w tym obszarze. 

7. Finansowanie transformacji

Kontekst:

Aby wesprzeć transformację energetyczną i dekarbonizację, UE wprowadziła szereg funduszy mających na celu wsparcie f inansowe dla państw członkowskich, firm i obywateli, zwłaszcza tych mniej zamożnych. Kluczowym elementem tego procesu jest zwiększenie dostępnych środków poprzez mechanizmy takie jak Społeczny Fundusz Klimatyczny (SFK), Fundusz Modernizacyjny (FM) oraz Fundusz Innowacyjny (FI), a także mechanizmy wspierające, jak Krajowy Plany Odbudowy (KPO). Ponadto środki na transformację mogą być wydatkowane z Funduszy Strukturalnych (SF) oraz Funduszu Sprawiedliwej Transformacji (FST). Celem jest równomierna transformacja zapewniająca wsparcie finansowe dla wszystkich krajów UE. Polska ze względu na poziom PKB oraz wysoki udział węgla w gospodarce jest dużym beneficjentem tych funduszy.

Zmiany prawne:

Najważniejsze zmiany i założenia:

  • Rozporządzenie w sprawie Społecznego Funduszu Klimatycznego (SFK) ustala kwotę 65 mld euro (w tym ok. 50 mld zł dla Polski) na lata 2026–2032. Państwa członkowskie mogą transferować dodatkowe środki z Funduszy Strukturalnych do SFK. Fundusz został utworzony w celu wsparcia gospodarstw domowych, małych przedsiębiorstw oraz użytkowników transportu, szczególnie mniej zamożnych. Jego celem jest łagodzenie społecznych i ekonomicznych skutków dekarbonizacji poprzez finansowanie modernizacji energetycznej budynków, inwestycje w OZE oraz promowanie ekologicznego transportu.
  • Fundusz Modernizacyjny (FM): zwiększenie puli uprawnień do emisji w systemie ETS dla państw mniej zamożnych, co ma pomóc w ich transformacji energetycznej. Łączna suma środków w funduszu w latach 2021–2030 to ok. 57 mld euro, w tym dla Polski ok. 60 mld zł.
  • Fundusz Innowacyjny (FI): zwiększenie funduszu, który wspiera rozwój innowacyjnych technologii niskoemisyjnych. Dostępna pula środków to ok. 40 mld euro na lata 2021–2030.
  • Zapewnienie środków na wsparcie regionów najbardziej dotkniętych transformacją, szczególnie tych zależnych od węgla i innych paliw kopalnych. Budżet funduszu na lata 2021–2027 wynosi 19,7 mld euro, dla Polski przeznaczono 3,85 mld euro (ok. 16 mld zł). Trwają rozmowy o jego funkcjonowaniu i dostępnych środkach w kolejnej perspektywie finansowej.
  • Krajowy Plan Odbudowy (KPO): zapewnienie dodatkowych funduszy na wsparcie transformacji i odbudowy po kryzysie COVID-19, w tym projektów energetycznych i środowiskowych.
  • Fundusze Strukturalne: zwiększenie alokacji na wsparcie zrównoważonej infrastruktury, energetyki oraz rozwoju regionalnego.

Terminy:

  • SFK ma rozpocząć działalność w 2026 r., obecny budżet jest przeznaczony do 2032 r.
  • FST działa do 2021 r. do 2028 r. Toczą się rozmowy o przedłużeniu na kolejną perspektywę finansową.
  • FI i FM funkcjonują od 2021 r. do 2030 r. Zwiększenie puli uprawnień na te fundusze następuje od 2024 r.

Co to oznacza?

Zwiększenie funduszy unijnych może przyspieszyć transformację energetyczną szczególnie w krajach mniej zamożnych, takich jak Polska. Dzięki wsparciu z funduszy europejskich polskie firmy będą mogły inwestować w nowe technologie, poprawić efektywność energetyczną, modernizować sieci elektroenergetyczne i tworzyć nowe miejsca pracy w sektorze zielonej gospodarki, co przyczyni się do poprawy jakości życia i ochrony środowiska. 

8. Jakość powietrza

Kontekst:

Czyste powietrze to nasze wspólne dobro, za które jesteśmy odpowiedzialni, ale także warunek konieczny dla dobrego zdrowia i życia. W kwestii poprawy jakości powietrza UE podejmuje wysiłki, aby czynić powietrze i nasze otoczenie czystszymi i ekologicznie przyjaznymi. Celem jest poprawa jakości powietrza, szczególnie w miastach oraz regionach o charakterze przemysłowym i rolniczym. Chociaż przepisy dotyczące jakości powietrza nie były częścią pakietu Gotowi na 55, to jednak stanowią ważną część unijnej polityki klimatycznej i środowiskowej.

Zmiany prawne:

Najważniejsze zmiany i założenia:

  • Dyrektywa AAQD wprowadza bardziej rygorystyczne limity dla kluczowych zanieczyszczeń, w tym pyłu zawieszonego PM2,5 (dwukrotne obniżenie rocznego limitu), PM10 i dwutlenku azotu (NO2), zbliżając je do wytycznych Światowej Organizacji Zdrowia.
  • Rozszerzono monitoring o wcześniej nieuregulowane substancje, takie jak cząstki ultradrobne (UFP), czarny węgiel (ang. black carbon) i amoniak (NH3), aby lepiej zrozumieć ich wpływ na zdrowie i środowisko.
  • Dyrektywa AAQD kładzie większy nacisk na dokładniejsze monitorowanie jakości powietrza, w tym zwiększenie liczby stacji pomiarowych, szczególnie na obszarach gęsto zaludnionych, oraz obowiązkowe stosowanie modelowania rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń tam, gdzie przekraczane
    są dopuszczalne limity.
  • Wzmocniono wymogi dotyczące planów poprawy jakości powietrza, mają one być bardziej efektywne w zapobieganiu i eliminowaniu przekroczeń norm UE.
  • Osoby, których zdrowie ucierpiało w wyniku naruszenia przepisów UE dotyczących jakości powietrza, uzyskają prawo do dochodzenia odszkodowania przed sądami krajowymi. Warunkiem będzie wykazanie naruszenia przepisów, szkody oraz związku przyczynowego między naruszeniem a szkodą.
  • Dyrektywa IED obejmie nowe sektory przemysłu, takie jak duże instalacje produkujące baterie, kopalnie oraz większe gospodarstwa rolne zajmujące się chowem zwierząt, zwłaszcza drobiu i trzody chlewnej.
  • Dyrektywa IED kładzie większy nacisk na efektywne wykorzystanie zasobów, zapobieganie powstawania odpadów oraz zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych.

Terminy: 

  • Do 2025 r. wdrożenie nowych przepisów dotyczących monitorowania jakości powietrza zapisane w dyrektywie AAQD.
  • Do 2026 r. ograniczenie emisji z zakładów przemysłowych oraz niektórych gospodarstw hodowlanych.

Co to oznacz?

Zmniejszenie zanieczyszczeń przyczyni się do poprawy jakości powietrza, szczególnie w miastach i obszarach przemysłowych, co pozytywnie wpłynie na zdrowie mieszkańców. Lepsze powietrze to mniejsze ryzyko chorób i zdrowsze środowisko. Obywatele będą mieli także bardziej przejrzyste informacje o jakości powietrza oraz dane o wpływie zanieczyszczeń na zdrowie, szczególnie w przypadku grup wrażliwych. 

9. Rolnictwo

Kontekst:

Rolnictwo pozostawało dotychczas poza unijnymi ramami dekarbonizacji, mimo że odpowiada za ok. jedną trzecią emisji gazów cieplarnianych w UE. Propozycje zawarte w pakiecie Gotowi na 55 miały na celu stopniowe, choć powolne włączanie tego sektora w politykę klimatyczną, co oznaczałoby zmniejszenie emisji i wprowadzenie bardziej zrównoważonych praktyk uprawy. Wobec protestów rolników w 2024 r. część propozycji została jednak złagodzona bądź wycofana.

Zmiany prawne:

Kluczowe zmiany i założenia:

  • Strategia „Od pola do stołu” mająca na celu ograniczenie stosowania pestycydów o 50% do 2030 r. oraz promowanie rolnictwo ekologiczne została opóźniona.
  • Zmiany we Wspólnej Polityce Rolnej (WPR) dotyczące zmniejszenia obciążeń rolników związane z kontrolami i zapewnienie im większej elastyczności w zakresie spełniania określonych warunków środowiskowych w zamian za otrzymane wsparcie z WPR. Komisja zdecydowała się też na zwolnienie z obowiązku ugorowania ziemi w 2024 r. oraz zmiany w użytkowaniu trwałych użytków zielonych.
  • Wprowadzono ułatwienia w zmianach krajowych planów strategicznych WPR, wprowadzając uproszczony proces zatwierdzania oraz doprecyzowano definicje siły wyższej – np. klęski żywiołowe nie odbiorą wsparcia WPR.
  • Nowe przepisy regulują limity pozostałości pestycydów w produktach rolnych, zmierzając do ich dalszego ograniczenia.
  • Wyłączenie przez KE sektora rolnictwa ze ścieżki redukcji emisji w ocenie wpływu celu na 2040 r. To oznacza, że rolnictwo pozostaje jedyną dużą branżą bez indywidualnego celu emisyjnego.

Co to oznacza?

Konsumenci będą mogli korzystać z bardziej ekologicznej, zdrowszej żywności. Rolnicy będą modyfikowali metody upraw,co przyczyni się do bardziej zrównoważonego rolnictwa. Proponowane zmiany mają sprawić, że europejska żywność będzie zdrowsza i bardziej zrównoważona środowiskowo.

Pliki do pobrania: Analiza

Autorzy opracowania

Maciej Jakubik – Forum Energii
Współpraca: Antonina Majchrzak – Forum Energii

Źródło: Forum Energii

Tagi

Działy

Reklama