Prezes Urzędu Regulacji Energetyki opublikował kolejny dwuletni raport dotyczący warunków podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej w polskim sektorze elektroenergetycznym i paliw gazowych. Ósma edycja raportu dotyczy lat 2023-2024.
Zgodnie z przepisami ustawy Prawo energetyczne[1], co dwa lata Prezes URE opracowuje i publikuje raport podsumowujący warunki prowadzenia działalności w sektorach elektroenergetycznym i paliw gazowych, a także poziom bezpieczeństwa dostaw energii elektrycznej i gazu ziemnego.
Opracowanie zawiera również informacje o inwestycjach realizowanych przez krajowych operatorów sieci energetycznej i gazowej, a także rekomendacje Prezesa URE odnośnie zmian w otoczeniu regulacyjnym, które powinny sprzyjać poprawie warunków działalności na polskim rynku energii oraz zwiększyć efektywność działań Regulatora sektorowego.
Dynamiczna sytuacja w elektroenergetyce
W 2023 r. weszły w życie dwie rozległe nowelizacje Prawa energetycznego[2] oraz ustawy o odnawialnych źródłach energii[3], które wprowadziły do polskiego porządku prawnego nowe instytucje, mające przyspieszyć proces transformacji energetycznej i rozwój energetyki rozproszonej. Wśród nich można wymienić: linię bezpośrednią, zmodyfikowaną definicję klastra energii i hybrydowej instalacji OZE, obywatelskie społeczności energetyczne, usługę agregacji energii i agregatorów, piaskownice regulacyjne, czy też umowy na sprzedaż energii z ceną dynamiczną. Część tych rozwiązań zaczęła formalnie funkcjonować jeszcze w 2024 r., poszerzając równocześnie zakres zadań i kompetencji Prezesa URE.
Wśród ważniejszych wydarzeń w elektroenergetyce z dwóch minionych lat należy też wymienić wdrożenie drugiego etapu reformy rynku bilansującego z 14 czerwca 2024 r. Reforma ta znacząco zmieniła realia funkcjonowania rynku prowadzonego przez Polskie Sieci Elektroenergetyczne, m.in. przez wprowadzenie 15 minutowych okresów niezbilansowania. Zwiększyła też liczbę uczestniczących w nim podmiotów ze 149 w czerwcu 2024 r., do 171 na koniec 2024 r.
Istotnym wydarzeniem było też drugie w historii ogłoszenie przez PSE okresów przywołania rynku mocy, co miało miejsce 6 listopada 2024 r. w godz. 16:00-19:00 i było spowodowane niską prognozowaną generacją odnawialnych źródeł energii przy jednoczesnej niedostępności mocy w jednostkach konwencjonalnych.
Na rynku paliw gazowych na uwagę zasługuje zatwierdzenie 17 października 2023 r. pierwszej instrukcji ruchu i eksploatacji instalacji magazynowych dla operatora systemu magazynowania paliw gazowych, Gas Storage Poland, a także zatwierdzenie 25 października 2023 r. pierwszej instrukcji ruchu i eksploatacji dla zlokalizowanego w Świnoujściu Terminala LNG.
Spadek koncentracji na rynku wytwarzania energii elektrycznej
W obszarze wytwarzania energii elektrycznej zauważalny jest systematyczny spadek udziału w rynku największych grup kapitałowych na rzecz mniejszych, samodzielnych wytwórców. Udział w rynku największego wytwórcy, grupy PGE Polska Grupa Energetyczna, zmniejszył się z 40,8% na koniec 2022 r. do 35,8% na koniec 2024 r. W tym samym okresie udział w rynku mniejszych wytwórców wzrósł z 20,8% do 31,2%, co było związane głównie z rozwojem instalacji fotowoltaicznych.
Rys. 1. Udział grup kapitałowych w wolumenie energii elektrycznej wprowadzonej do sieci w latach 2022‒2024 (według stanu na 31 grudnia danego roku)
W latach 2023-2024 widoczny był systematyczny spadek cen energii na rynku hurtowym. W minionym roku średnia roczna cena na rynku konkurencyjnym spadła o 31,7% w porównaniu do 2023 r., z 759,29 zł/MWh do 518,81 zł/MWh.
Na Towarowej Giełdzie Energii średnia cena energii elektrycznej na Rynku Dnia Następnego w 2024 r. wyniosła 424,94 zł/MWh i była niższa względem 2023 r. o 108,67 zł/MWh, kiedy to cena ta wyniosła 533,62 zł/MWh.
Wciąż dużo odmów przyłączeń do sieci w energetyce
W dwóch ostatnich latach odnotowano kolejny znaczący wzrost liczby odmów zawarcia umów o przyłączenie do sieci elektroenergetycznej. Ich liczba wzrosła z 10 775 odmów (na łączną moc 65,66 GW) w latach 2021-2022, do 15 277 (na łączną moc ponad 157 GW) w latach 2023-2024.
Należy jednak podkreślić, że suma mocy ze wszystkich wniosków o przyłączenie, które zostały złożone do operatorów sieci dystrybucyjnej oraz przesyłowej i które rozpatrzono odmownie, nie musi być realną wielkością mocy, dla której nie uzyskano przyłączeń. Wynika to z faktu, że niejednokrotnie dany przedsiębiorca mógł kilka razy składać te same wnioski. W konsekwencji łączna wielkość mocy we wnioskach, które rozpatrzono odmownie, może być wyższa od tej, dla której nie wydano warunków przyłączenia.
Na rynku paliw gazowych w latach 2023-2024 liczba odmów zawarcia umów o przyłączenie utrzymywała się na porównywalnym do lat 2021-2022 poziomie i wyniosła 55 526.
Więcej inwestycji sieciowych
W latach 2023-2024 znacząco wzrosły nakłady inwestycyjne operatorów sieci, co jest m.in. efektem działań prowadzonych w ramach utworzonego z inicjatywy Prezesa URE porozumienia Karty Efektywnej Transformacji Sieci Dystrybucyjnych Polskiej Energetyki.
Zrealizowane wydatki inwestycyjne pięciu największych OSD w 2023 r. wyniosły 118% planu i przekroczyły 11,7 mld zł, a w 2024 r. osiągnęły blisko 12, 5 mld zł przy 97% wykonaniu planu. Dla porównania, zrealizowane przez OSD nakłady inwestycyjne w 2021 r. wyniosły 7,2 mld zł, a w 2022 r. blisko 9,4 mld zł.
Natomiast Polskie Sieci Elektroenergetyczne w latach 2023-2024 kontynuowały wykonanie planu inwestycyjnego na poziomie podobnym do lat 2021-2022, niższym niż OSD. W 2023 r. zrealizowano 76% wydatków na inwestycje w kwocie 1,85 mld zł, a w 2024 r. tylko 64,7% (nieco ponad 2 mld zł). Zatwierdzony pod koniec 2024 r. plan rozwoju PSE na lata 2025-2034 przewiduje dalszy wzrost wydatków inwestycyjnych.
Na rynku gazu zauważalny był spadek realizacji nakładów inwestycyjnych uzgodnionych przez Operatora Gazociągów Przesyłowych Gaz-System, których wykonanie obniżyło się z blisko 88% w 2023 r. do nieco ponad 40 proc. w 2024 r. Wydatki inwestycyjne Gaz-System w ok. 70% dotyczyły budowy gazociągów systemowych.
Struktura wiekowa majątku OSP i OSD
W elektroenergetyce struktura wiekowa majątku OSP i OSD w dwóch ostatnich latach pozostała na podobnym poziomie jak w latach 2021-2022.
W przypadku PSE w dalszym ciągu ponad połowa (53%) linii napowietrznych i 61% stacji elektroenergetycznych ma więcej niż 40 lat, a blisko 90% linii kablowych ma od 20 do 40 lat. Widoczne są natomiast inwestycje w stacje transformatorowe, gdzie moc zainstalowana transformatorów młodszych niż 20 lat wzrosła z 53 do 57%.
Także w przypadku pięciu największych OSD blisko połowa (49%) linii napowietrznych liczy ponad 40 lat, a 31% powyżej 20 lat. Jednocześnie ponad połowa linii kablowych nie ma jeszcze 20 lat, choć w tym wypadku o dwa punkty procentowe (do 20%) wzrósł odsetek linii zbudowanych ponad 40 lat temu. W przypadku OSD widoczne są inwestycje w stacje elektroenergetyczne, gdzie udział infrastruktury w wieku poniżej 20 lat wzrósł z 34 do 36%.
Rys. 2. Struktura wiekowa majątku OSP i pięciu największych OSD na koniec 2024 r.
Rynek OZE zmierza do dojrzałości?
W 2023 i 2024 r. spadło zainteresowanie udziałem w aukcyjnym systemie wsparcia odnawialnych źródeł energii. W obydwu latach udało się rozstrzygnąć tylko po dwie aukcje, przeznaczone dla fotowoltaiki i energetyki wiatrowej. W pozostałych aukcjach nie zgłoszono wystarczającej liczby ofert.
W omawianym okresie wydano też zaledwie 785 zaświadczeń o dopuszczeniu do udziału w aukcji (397 w 2023 r. oraz 388 w 2024 r.) wobec 1 974 zaświadczeń wydanych w latach 2021−2022. O ponad 60% spadła też ilość sprzedanej w ramach aukcji energii, a o 50 proc. jej wartość.
Jednocześnie w 2024 r. po raz pierwszy liczba wygranych ofert dla instalacji o mocy zainstalowanej większej niż 1 MW przewyższyła liczbę ofert dla instalacji w koszyku do 1 MW, co przyczyniło się do zwiększenia zakontraktowanego wolumenu energii.
W systemie świadectw pochodzenia w 2023 r. na Towarowej Giełdzie Energii, w notowaniach Rynku Dnia Następnego, po raz pierwszy przez ponad sześć kolejnych godzin wystąpiły ujemne ceny energii. W konsekwencji uruchomione zostały przepisy ograniczające wsparcie dla producentów energii z OZE, co postawiło wytwórców przed koniecznością skorygowania wniosków o wydanie świadectw pochodzenia. Ujemne ceny energii na TGE były również notowane w 2024 r.
Propozycje zmian w otoczeniu regulacyjnym
Działalność Prezesa URE w latach 2023-2024 w obszarze legislacji koncentrowała się m.in. na rozwiązaniu kwestii rosnącej liczby odmów wydawania warunków przyłączenia do sieci elektroenergetycznej. Problemy te były też wskazywane przez branżę OZE jako jeden z głównych czynników hamujących jej rozwój.
Prace nad usprawnieniem procesu uzyskiwania warunków przyłączania do sieci były prowadzone m.in. w ramach wspomnianej już Karty Efektywnej Transformacji, a od marca 2024 r. w specjalnie powołanych w tym celu zespołach eksperckich. Część wypracowanych w ramach obu platform rozwiązań już znalazła się w przepisach prawa (np. warunki przyłączenia na zasadach komercyjnych) lub jest zapisana w procedowanych w 2025 r. projektach ustaw.
Wśród inicjatyw regulatora warto również wspomnieć o postulacie zwolnienia operatorów zamkniętych systemów dystrybucyjnych z zakazu posiadania magazynów energii, a także o propozycjach zmian w ustawie o promowaniu energii elektrycznej z wysokosprawnej kogeneracji, które zwiększyłyby efektywność wsparcia dla tego sektora.
Kolejnym ważnym postulatem była przebudowa systemu kar pieniężnych nakładanych przez Prezesa URE, mająca na celu rezygnację ze sztywnych stawek na rzecz wprowadzenia kar widełkowych, co umożliwiłoby większą indywidualizację nakładanych kar.
***
Przedstawione informacje są jedynie fragmentem z liczącego ponad 200 stron raportu Prezesa URE na temat stanu elektroenergetyki i sektora gazowego w latach 2023-2024. Z pełnym tekstem dokumentu można zapoznać się na stronie Regulatora.
[1] Raport jest sporządzany na podstawie art. 23 ust. 2a ustawy z 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (Dz. U. z 2024 r. poz. 266 t.j., z późn. zm.).
[2] Ustawa z dnia 28 lipca 2023 r. o zmianie ustawy Prawo energetyczne oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2023 r. poz. 1681).
[3] Ustawa z dnia 17 sierpnia 2023 r. o zmianie ustawy o odnawialnych źródłach energii oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2023 r. poz. 1762).
Źródło: Urząd Regulacji Energetyki
