Co Polacy wiedzą o zużyciu energii elektrycznej w swoim gospodarstwie domowym i jak oceniają czytelność faktur? Wyniki najnowszych badań opinii publicznej, które Urząd Regulacji Energetyki przeprowadził na przełomie kwietnia i maja br. wspólnie z agencją badawczą Smartscope, obrazują poziom świadomości odbiorców energii elektrycznej.
– Od momentu objęcia funkcji Prezesa URE wskazywałem na wagę społecznego aspektu transformacji energetycznej. W tym kontekście niezwykle istotna jest staranna i rzetelna edukacja na temat kierunków i celów zmian zachodzących w energetyce. Jednak, aby skutecznie podnosić świadomość odbiorców energii i motywować ich do proaktywnych oraz racjonalnych zachowań, zarówno ustawodawca, jak i Regulator, muszą dysponować aktualną i dogłębną wiedzą na temat postaw i poziomu wiedzy odbiorców odnośnie elektroenergetyki. Z tego względu po raz drugi postanowiliśmy sięgnąć po narzędzie, jakim są profesjonalne i cykliczne badania opinii publicznej, oparte na porównywalnej i starannie wyselekcjonowanej grupie respondentów – podkreśla Prezes URE, Rafał Gawin.
Kontynuacja badań opinii uczestników rynku energii
Respondenci badania zostali dobrani spośród osób, które są całkowicie lub częściowo odpowiedzialne za opłacanie rachunków za energię elektryczną w gospodarstwie domowym. W tegorocznym badaniu wyszczególniono również dwie nowe kategorie odbiorców, prosumentów (15%) oraz posiadaczy pomp ciepła (10%).
Sondaż został przeprowadzony na reprezentatywnej grupie 1025 respondentów metodą wywiadów internetowych na panelu badawczym konsumentów (CAWI).
Pytania podzielono na dziewięć bloków:
- Wiedza i postawy wobec rynku energii;
- Świadomość możliwości zmiany sprzedawcy energii;
- Ocena i zrozumienie faktur za energię;
- Wiedza o zużyciu energii;
- Wydatki: postawy, wiedza, obciążenia;
- Świadomość mechanizmów rynkowych;
- Świadomość oszustw na rynku energii;
- Potrzeby odbiorców energii elektrycznej;
- Atrakcyjność potencjalnych rozwiązań.
Wnioski z badania mają wspomóc Regulatora rynku energii w wykonywaniu jego ustawowych zadań, których nadrzędnym celem jest równoważenie interesów przedsiębiorstw energetycznych oraz odbiorców.
Sondaż „Rachunki pod kontrolą konsumenta” jest drugim w ciągu dwóch lat badaniem opinii publicznej zleconym przez Prezesa URE. Wyniki poprzedniego badania „Energia UREgulowana” zostały opublikowane w listopadzie 2023 r.
Wiedza odbiorców o rynku energii
51% ankietowanych zadeklarowało, że zna źródła, z których pozyskiwana jest energia elektryczna oraz ich wpływ na środowisko naturalne.
Jednocześnie tylko 29%, przy ponad 35% grupie niezdecydowanych, zadeklarowało, że rozumie jak działa rynek energii, w tym mechanizmy ustalania cen. Ponadto zaledwie 24% przyznało, że rozumie działania instytucji odpowiedzialnych za politykę energetyczną. Przeciwnego zdania było 39%, a skonkretyzowanej opinii w tej kwestii nie miało 37%.
Tylko 26% uczestników badania zgodziło się ze stwierdzeniem, że rynek energii zmienia się na lepsze. Niezdecydowanych w tej kwestii oraz przeciwnych takiej konstatacji było po 37% ankietowanych.
Ponad 60% respondentów ma wątpliwości odnośnie dobrego przygotowania Polski do radzenia sobie z kryzysami energetycznymi. Wątpliwości tych nie podziela zaledwie 9% odbiorców.
Aż 2/3 (66%) ankietowanych obawia się niekontrolowanego wzrostu cen energii w najbliższym czasie. Obaw w tej kwestii nie ma 7% badanych.
Niemal 70% ankietowanych, przy ledwie 6 proc. głosów przeciwnych, domaga się skuteczniejszej kontroli cen energii ze strony państwa. 64% chce również większego wsparcia przez sektor publiczny rozwoju odnawialnych źródeł energii.
Jako najważniejsze rozwiązania sprzyjające rozwojowi rynku energii ankietowani wskazują głównie (pytanie wielokrotnego wyboru): budowę magazynów energii (65%), rozwój morskich farm wiatrowych (58%) oraz energii jądrowej (55%). Po 54% zwolenników ma rozwój energetyki wiatrowej na lądzie i dalsze mrożenie cen energii.
– Poziom wiedzy i zrozumienie mechanizmów rynku energii elektrycznej uzależnione są w dużej mierze od rzetelnej, prawdziwej i pełnej informacji przekazywanej odbiorcom przez przedsiębiorstwa energetyczne. Przekaz kierowany do odbiorcy końcowego, w szczególności konsumenta, musi być transparentny a procedury proste. Z praktyki rzeczników konsumentów wynika, że odbiorcy nie są rzetelnie i jasno informowani o różnicach pomiędzy ofertą taryfową a ofertami rynkowymi i niestety nie posiadają wiedzy na temat możliwości wyboru – zauważa Powiatowy Rzecznik Konsumentów w Kutnie, Aleksandra Bielecka.
Wydatki na energię w gospodarstwach domowych
Aż 74% badanych uważa, że opłaty za energię są dziś bardziej uciążliwe niż dwa-trzy lata temu. Odczucie to nasila się wśród mieszkańców domów jednorodzinnych i szeregowych, gdzie wyraża je 80% ankietowanych.
Jednocześnie ledwie 23% respondentów potrafi określić roczne zużycie energii w swoim gospodarstwie domowym.
Rys. 1. Świadomość zużycia energii elektrycznej w gospodarstwach domowych
Jako główne czynniki wpływające na wzrost cen energii najczęściej wskazywane są: polityka Unii Europejskiej (dla 61% ankietowanych to czynnik o znaczeniu kluczowym lub dużym), polityka krajowa (60% respondentów uważa go za kluczowy lub mający duże znaczenie), oraz ceny surowców energetycznych (dla 59% odbiorców jest kluczowy lub bardzo istotny w kształtowaniu cen).
Średnia deklarowana wysokość ostatniego rachunku za energię wyniosła 289 zł. Płatności najczęściej regulowane są co miesiąc (33%) lub dwa (54%).
Świadomość praw konsumenckich odbiorców energii
68% ankietowanych korzysta z taryf, które są zatwierdzane przez Prezesa URE. Do korzystania z oferty wolnorynkowej przyznaje się 6% odbiorców, a pozostali nie orientują się, z jakiego typu umowy korzystają. 57% uczestników badania słyszało o nowym typie umów na sprzedaż energii z ceną dynamiczną, a 10% zadeklarowało, że z nich skorzystało.
73% respondentów potwierdziło wiedzę na temat możliwości zmiany sprzedawcy energii elektrycznej. Jednocześnie tylko 13% zdecydowało się na taki krok. Ponadto tylko 38% poprawnie wskazało termin 14 dni na odstąpienie od umowy.
W badaniu z 2023 r. wiedzę o możliwości zmiany sprzedawcy energii deklarowało ponad 90% jego uczestników, a choć raz takie działanie podjęło 15% ówczesnych respondentów.
1/5 ankietowanych w 2025 r. doświadczyła problemów z rachunkiem za energię elektryczną. Jako najczęściej występujące nieprawidłowości wskazywano: zbyt wysoki rachunek lub nieoczekiwaną podwyżkę (35 proc.), niezrozumiałe opłaty/faktury (32 proc.) oraz błędy w naliczaniu zużycia i opłat (22 proc.).
61 proc. konsumentów energii spotkało się z jakąś formą oszustwa na rynku energii elektrycznej, które najczęściej miało postać: wezwania do natychmiastowej zapłaty (47%), podszywania się pod sprzedawcę energii (41%) i pracowników instytucji państwowych (38%) lub też dotyczyło fotowoltaiki (38%).
Wiedzę o rynku energii, w tym o ofertach na sprzedaż energii, respondenci czerpią przede wszystkim z własnych doświadczeń z przedsiębiorstwami energetycznymi (43%), z radia i telewizji (42%) oraz ze stron internetowych sprzedawców energii (39%). Zaledwie 4% zadeklarowało, że skorzystało z dostępnych na rynku porównywarek cen energii.
Jak konsumenci postrzegają faktury za energię?
88% konsumentów wie, że rachunek składa się z opłaty za zużycie oraz za dystrybucję energii, jednak 38% nie rozumie sensu tego podziału. Najczęściej wymieniane są opłaty sieciowe: stała (63%) i zmienna (43%) oraz opłata abonamentowa (62%).
Około 40% respondentów ocenia faktury za energię elektryczną jako czytelne (41%) i zrozumiałe (40%). Ponad połowa (56%) uważa, że widniejąca na nich kwota należności do zapłaty jest łatwa do znalezienia.
Rys. 2. Ocena faktur za energię elektryczną przez respondentów
Na pozytywną ocenę czytelności faktury wpływa m.in. wyraźne oddzielenie informacji dotyczących kwoty do zapłaty oraz jej kolorystyczne i przestrzenne wyodrębnienie. Na zrozumiałość faktury pozytywnie wpływa natomiast m.in. graficzne przedstawianie zużycia energii.
Zdaniem ankietowanych ok. 60% wysokości rachunku stanowi opłata za zużytą energię elektryczną, 30% przypada na opłatę za dystrybucję, a pozostałe opłaty stanowią ok. 10% rachunku.
Wśród propozycji aplikacji, które mogłyby ułatwić odbiorcom poruszanie się w gąszczu informacji dotyczących sektora energii, jako rozwiązania o największym potencjale wskazano narzędzia do: cyfrowej obsługi rachunków, inteligentnego zarządzania siecią oraz optymalizacji ofert sprzedaży energii.
Ilu odbiorców zna Regulatora rynku energii?
Blisko połowa respondentów (49%) zadeklarowała znajomość Urzędu Regulacji Energetyki. Ponadto 62% poprawnie wskazało URE jako instytucję odpowiedzialną za regulację rynku energii.
Większym stopniem znajomości URE wykazują się mieszkańcy dużych miast (59%), osoby z wykształceniem wyższym (58%) oraz prosumenci (57%).
Rys. 3. Poziom znajomości Urzędu Regulacji Energetyki
W 2023 r. znajomość URE (słyszało o Urzędzie) deklarowało 54% uczestników sondażu.
W tegorocznym badaniu nieco ponad połowa respondentów (52%) trafnie wskazała, że Prezes URE odpowiada za zatwierdzanie wysokości taryf za energię elektryczną. Jednocześnie blisko połowa (47%) poprawnie wskazała, że za wyliczenie wysokości taryfy odpowiada przedsiębiorstwo energetyczne, przy czym błędnie wskazała na odpowiedzialność URE w tej kwestii ponad 1/4 uczestników badania.
– Wyniki badania pokazują, że wciąż istnieją obszary wymagające działań edukacyjnych oraz większej uwagi ze strony Regulatora. Wzmocnienia wymagają kompetencje odbiorców w trzech głównych obszarach: poznawczym – czyli dotyczącym wiedzy o tym, jak działa rynek energii, jaka jest rola URE oraz jak ustalane są taryfy; emocjonalnym – związanym z budowaniem zaufania konsumentów, zmniejszaniem ich niepewności i poczucia zagubienia oraz praktycznym – obejmującym świadome wybory, korzystanie z przysługujących praw konsumenckich oraz regularne monitorowanie zużycia energii. Warto dodać, że podobne wyzwania dotyczą wielu krajów Unii Europejskiej, które starają się budować zaangażowanie obywateli w procesy transformacji energetycznej. Ich rzetelny pomiar to ważny krok w definiowaniu potrzeb, budowaniu przejrzystości systemu, a w efekcie wzmacnianiu konsumentów i konsumentek – podkreśla profesor Aleksandra Wagner z Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Pełny raport z badania dostępny jest na stronie internetowej URE
Źródło: Urząd Regulacji Energetyki
