Regulator od lat aktywnie inicjuje oraz angażuje się w działania, których celem jest zwiększenie elastyczności zasad przyłączania do sieci instalacji odnawialnego źródła energii i magazynów energii.
W Polsce blisko połowa sieci elektroenergetycznych, szczególnie linie napowietrzne, powstała ponad cztery dekady temu. Podobnie wygląda sytuacja w przypadku stacji elektroenergetycznych. Jednocześnie, według szacunków przewidywana moc zainstalowana źródeł odnawialnych przyłączonych do sieci OSD, może wzrosnąć do 2030 r., względem 2021 r., aż o 230% i przy uwzględnieniu udziału prosumentów przekroczyć 50 GW (51,6 GW).
Karta Efektywnej Transformacji Sieci Dystrybucyjnych Polskiej Energetyki – projekt realizowany od 2021 r.
Wobec ogromnych wyzwań związanych z rozbudową i modernizacją sieci elektroenergetycznych oraz potrzebą znalezienia źródeł finansowania tych inwestycji, Prezes URE wyszedł z inicjatywą angażującą w wypracowywanie optymalnych rozwiązań kluczowych interesariuszy sektora.
– Sektor energii czeka intensywny wysiłek inwestycyjny determinowany szeroko rozumianą transformacją. Zmiany, jakim podlega polska energetyka, czego przykładem jest intensywny rozwój odnawialnych źródeł energii, stanowią wyzwanie dla wszystkich uczestników rynku, w tym także dla Prezesa URE w zakresie jego kompetencji i kontynuowania transparentnej, przewidywalnej regulacji akceptowalnej zarówno przez stronę rządową, przedsiębiorców jak i społeczeństwo. Mając na uwadze powyższe, a także analizując wnioski z licznych konsultacji przeprowadzonych przez Prezesa URE z uczestnikami rynku energii, w tym z przedstawicielami dystrybucji oraz niezależnymi ekspertami, postanowiłem wyjść z inicjatywą powołania Zespołu, który opracuje propozycję Porozumienia Społecznego Regulatora Sektorowego i Branży Dystrybucyjnej pod nazwą „Karta Efektywnej Transformacji Sieci Dystrybucyjnych Polskiej Energetyki – argumentował w 2021 r. Rafał Gawin, Prezes URE, zapraszając m.in. ministrów czołowych resortów gospodarczych do zaangażowania w prace Komitetu Sterującego KET.
W skład Komitetu Sterującego weszli przedstawiciele:
- Ministerstwa Klimatu i Środowiska,
- Ministerstwa Funduszy i Polityki Regionalnej,
- Ministerstwa Aktywów Państwowych,
- Ministerstwa Rozwoju i Technologii,
- Pełnomocnika Rządu ds. Strategicznej Infrastruktury Energetycznej,
- Polskiego Towarzystwa Przesyłu i Rozdziału Energii Elektrycznej,
- małych operatorów systemów dystrybucyjnych zrzeszonych w Ogólnopolskim Stowarzyszeniu Dystrybutorów Niezależnych Energii Elektrycznej,
- Polskich Sieci Elektroenergetycznych,
- niezależni eksperci rynkowi, w tym przedstawiciele świata nauki i praktycy branżowi.
Na późniejszym etapie do prac dołączyło również Ministerstwo Cyfryzacji, Ministerstwo Przemysłu oraz Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.
Pierwsze posiedzenie Komitetu Sterującego Karty odbyło się w październiku 2021 r. Od tego czasu odbyło się 19 spotkań, w których brali udział członkowie Komitetu Sterującego oraz eksperci zewnętrzni – uczestnicy rynku energii wyrażający wolę włączenia się w prace w ramach projektu.
7 listopada 2022 r., jako zwieńczenie pierwszego etapu prac, Prezes URE oraz szefowie pięciu największych dystrybutorów energii elektrycznej w Polsce podpisali historyczne porozumienie, jakim jest Karta Efektywnej Transformacji Sieci Dystrybucyjnych Polskiej Energetyki (KET). Tworzy ona stabilne otoczenie regulacyjne dla przedsiębiorstw energetycznych w wieloletnim horyzoncie czasowym w zakresie prowadzenia inwestycji w modernizację i rozwój sieci. Tym samym przyczynia się do uproszczenia procesu podejmowania decyzji inwestycyjnych, ułatwia OSD pozyskiwanie środków na inwestycje ze źródeł innych niż taryfa.
Prace zaplanowane w ramach Karty realizowane są przez siedem zespołów zadaniowych:
- prawny, ds. eksploatacji i elastyczności sieci, ds. inwestycji, ds. taryf: powołane w listopadzie 2021 r.,
- ds. OSDn oraz ds. inteligentnych taryf i elastyczności: powołane w październiku 2023 r.,
- ds. współpracy sektorów elektroenergetyki i ciepłownictwa: utworzony w październiku 2024 r.
Od 2024 r. Operatorzy Sieci Dystrybucyjnych, których sieć nie posiada bezpośrednich połączeń z siecią przesyłową (OSDn) oraz organizacje, które deklarują wsparcie realizacji celów Karty Efektywnej Transformacji, również mogą przystąpić do projektu. Służy temu wspólna deklaracja Prezesa URE i zainteresowanego podmiotu. W sumie od 2022 r. do Karty przystąpiło 28 podmiotów.
Prezes URE wsłuchuje się w rynek
W latach 2023-2025 do współpracy w ramach KET angażowani byli kolejni interesariusze, którzy wspierają projekt wiedzą i doświadczeniem. Wśród nich: Krajowa Izba Klastrów Energii, Polskie Stowarzyszenie Energetyki Wiatrowej i Politechnika Lubelska, Polskie Stowarzyszenie Fotowoltaiki i Polskie Stowarzyszenie Energetyki Słonecznej, Polska Izba Magazynowania Energii, Polskie Stowarzyszenie Magazynowania Energii, Forum Odbiorców Energii Elektrycznej i Gazu, Hynfra, Konfederacja Lewiatan, Google Cloud, Microsoft, Energetyczny Klaster Oławski, Polskie Stowarzyszenie Nowej Mobilności, Fundacja Promocji Pojazdów Elektrycznych, Akademia Górniczo Hutnicza, Technical University of Denmark, Forum Odbiorców Energii Elektrycznej i Gazu, Izba Gospodarcza Ciepłownictwo Polskie oraz Polskie Towarzystwo Energetyki Cieplnej.
W trakcie spotkań poświęconych prezentacji roli poszczególnych uczestników rynku w zapewnianiu bezpieczeństwa dostaw energii oraz ich możliwego zaangażowania w wypełnianie założeń projektu KET, wypracowywano rekomendacje m.in. w obszarze:
- poprawy możliwości przyłączania źródeł OZE do sieci elektroenergetycznej,
- elastycznych warunkach przyłączenia,
- problemów sieciowych oraz bilansowych,
- magazynów energii,
- sieciowych klastrów energii i ich roli w zapewnieniu usług systemowych, takich jak np. usługi elastyczności,
- poprawy transparentności w zakresie dostępności mocy przyłączeniowych,
- komercjalizacji warunków przyłączenia,
- cyfryzacji sektora energetyki (np. cyfrowy bliźniak),
- market coupling (łączenie sektorów ciepłownictwa i energetyki).
Obecnie w prace zaangażowani są również przedsiębiorcy sektora ciepłowniczego, którzy wspólnie z OSD wypracowują możliwe formy współpracy związanej z integracją sektora elektroenergetycznego i ciepłowniczego. Kolejną bardzo ważną grupą interesariuszy zaproszonych przez Prezesa URE do prac w ramach projektu jest branża e-mobility, z którą członkowie Komitetu Sterującego prowadzą dialog nt. potrzeby wzmocnienia oraz rozbudowy sieci przesyłowych i dystrybucyjnych wynikającej z wprowadzenia na rynek samochodów elektrycznych. Wnioski ze spotkań obejmują również możliwość wsparcia infrastruktury sieciowej przez sektor elektromobilności, który jako nowa gałąź przemysłu i gospodarki, może stać się jednym z kluczowych elementów transformacji energetycznej.
Karta to przede wszystkim inwestycje w sieci
Podstawowym zobowiązaniem podmiotów uczestniczących w KET jest zwiększenie nakładów na inwestycje, które pozwolą na sprawne przyłączanie do sieci OSD kolejnych źródeł odnawialnych oraz magazynów energii, umożliwią rozwój energetyki lokalnej oraz stosowanie na poziomie sieci dystrybucyjnych usług elastyczności, a także poprawią ich efektywność energetyczną.
Rezultaty prac są już widoczne, m.in. w postaci zwiększenia poziomu oraz wykorzystania środków OSD na inwestycje sieciowe. W uzgodnionych z operatorami planach rozwoju na lata 2023-2028 wrosły one o ponad 70% w porównaniu do planów na lata 2020-2025 (z 42 do 72 mld zł). W planach rozwoju OSD, które będą zatwierdzane w br., również można spodziewać się wzrostu nakładów inwestycyjnych.
Wydatki na inwestycje sieciowe zwiększa również operator sieci przesyłowej. W zatwierdzonym przez Prezesa URE w grudniu 2024 r. Planie rozwoju sieci przesyłowej na lata 2025-2034, są one przewidziane na poziomie 64 mld zł, podczas gdy w planie na lata 2023-2032 było to ok. 36 mld zł. Oznacza to wzrost o blisko 78 proc. M.in. dzięki działaniom w ramach Karty OSD i PSE na inwestycje sieciowe we wskazanych okresach mają zagwarantowane ponad 130 mld zł.
Warto zauważyć, że w ostatnich latach wzrósł także poziom realizacji nakładów zaplanowanych na inwestycje, który w przypadku OSD wynosi już niemal 100%.
Efektem KET jest również zagwarantowanie przez Prezesa URE uczestnikom porozumienia stabilnych warunków finansowania inwestycji sieciowych poprzez waloryzację wskaźnika uzasadnionego poziomu średnioważonego kosztu kapitału (WACC) o premię za reinwestowanie w latach 2023-2028. Zwaloryzowany wskaźnik gwarantuje największym OSD minimalny poziom zwrotu z inwestycji na poziomie 8,5% rocznie.
Prace prowadzone w ramach Karty pozwoliły też na zidentyfikowanie najistotniejszych problemów związanych z funkcjonowaniem i rozwojem sieci dystrybucyjnych, a także ze wspomnianą już kwestią odmów przyłączeń. Wskazano m.in. na wiodącą rolę magazynów energii oraz konieczność stosowania ich szerokiej definicji. Aktualnie prace koncentrują się m.in. na kwestii wykorzystania potencjału sektorów ciepłownictwa oraz przemysłu do magazynowania energii.
Wśród długoterminowych celów KET należy wymienić cyfryzację i automatyzację sieci, które znacząco zwiększą jej potencjał elastyczności, a także umożliwią rozwój nowych produktów i usług na rynku energii oraz zwiększy aktywność wszystkich jego uczestników. W tym kontekście ważny jest również przewidywany do końca 2030 r. 100% poziom instalacji liczników zdalnego odczytu.
Sprawozdanie URE – monitoring odmów przyłączeń
Liczba odmów przyłączenia do sieci oraz łączna wielkość mocy w negatywnie rozpatrzonych wnioskach są stale monitorowane przez Prezesa URE, a dane z tego monitoringu są publikowane w corocznych Sprawozdaniach Regulatora.
W 2023 r. suma mocy ze wszystkich negatywnie rozpatrzonych wniosków o przyłączenie, które zostały złożone do operatorów, wyniosła 83,6 GW. Nie jest to natomiast realna wielkość mocy, której odmówiono przyłączenia do sieci. Jednocześnie nie jest to realna wielkość mocy, dla której nie uzyskano przyłączeń w 2023 r.
Zgodnie z obowiązującymi regulacjami, jedyną procedurą pozwalającą wytwórcy energii na sprawdzenie dostępności mocy przyłączeniowej w danej, konkretnej, lokalizacji w sieci, jest złożenie wniosku do operatora o wydanie warunków przyłączenia. Z powyższego oraz z informacji przekazanych Regulatorowi przez operatorów wynika, że niejednokrotnie dany przedsiębiorca kilka razy składa te same wnioski o przyłączenie do różnych miejsc w sieci. W konsekwencji łączna wielkość mocy we wnioskach, które rozpatrzono odmownie jest wyższa od tej, dla której nie uzyskano przyłączeń.
W ocenie Prezesa URE rozwiązaniem problemu odmów wydawania warunków przyłączenia źródeł energii do sieci, a także sposobem na usprawnienie oraz poprawę transparentności tego procesu jest jego cyfryzacja oraz szersze wykorzystanie możliwości przyłączenia na zasadach komercyjnych.
Prezes URE prowadzi dialog z interesariuszami
25 marca 2024 r. Prezes URE przygotował informację (nr 15/2024) wyjaśniającą najczęściej zgłaszane wątpliwości w obszarze przyłączania do sieci, która stała się podstawą do powołania kolejnej platformy dialogu na rzecz zrównoważonego rozwoju sieci pomiędzy inwestorami, operatorami sieci, przedstawicielami świata nauki, rządem oraz Regulatorem.
27 marca 2024 r. w Urzędzie Regulacji Energetyki odbyło się spotkanie dotyczące m.in. kwestii odmów określenia warunków przyłączenia do sieci elektroenergetycznej w trybie publicznoprawnym i ich przyczyn, zawierania umów o przyłączenie do sieci w trybie komercyjnym oraz regulacji umożliwiających zwiększenie wykorzystania dostępnej mocy przyłączeniowej takich jak cable pooling. W spotkaniu udział wzięli przedstawiciele Ministerstwa Klimatu i Środowiska, największych operatorów systemów dystrybucyjnych i operatora systemu przesyłowego elektroenergetycznego oraz organizacji branżowych zrzeszających producentów energii ze źródeł odnawialnych i magazynowania energii.
W rezultacie powołano zespoły eksperckie, które zajmują się wypracowaniem rozwiązań w zakresie ujednolicenia zasad wydawania warunków przyłączenia do sieci i maksymalnego wykorzystania dostępnych zasobów sieciowych.
W nawiązaniu do konkluzji ze spotkania, Prezes URE przedstawił również kolejne, postulowane przez interesariuszy propozycje zmian w ustawie Prawo energetyczne, dotyczące m.in.:
- wprowadzenia obowiązku składania wniosku o określenie warunków przyłączenia elektronicznie,
- wprowadzenia 14-dniowego terminu dla operatora na wysłanie wezwania do uzupełnienia wniosku o przyłączenie,
- zapisania w rozporządzeniu w sprawie szczegółowych warunków funkcjonowania systemu elektroenergetycznego przepisów określających kryteria oceny technicznych możliwości przyłączenia do sieci,
- skrócenia terminu ważności wydanych warunków przyłączenia z 2 lat na 6 miesięcy,
- wprowadzenia możliwości dokonania cesji uzyskanych warunków przyłączenia w okresie ich ważności.
Propozycje zmian w Prawie energetycznym
W rezultacie prac prowadzonych w ramach KET wypracowano wiele rekomendacji zmian regulacji dotyczących przyłączania do sieci, a część z nich znalazła się już w przepisach prawa. Można tu wymienić np. ocenę wniosku o przyłączenie z uwzględnieniem podstawowych parametrów określanych przez podmiot przyłączany (np. prawo do określenia przez wnioskodawcę mocy przyłączeniowej mniejszej niż moc przyłączanych urządzeń), czy też zasady przyłączania na warunkach komercyjnych.
W ciągu ostatnich lat Prezes URE skierował również do Ministra Klimatu i Środowiska konkretne propozycje zmian w ustawie Prawo energetyczne, głównie w art. 7 tej ustawy. Celem jest zwiększenie elastyczności zasad przyłączania do sieci instalacji OZE oraz magazynów energii.
Propozycje legislacyjne regulatora dotyczą m.in. wprowadzenia nowych rozwiązań do umów przyłączeniowych, w tym:
- wprowadzenia możliwości instalacji urządzeń służących do zabezpieczenia nieprzekraczania mocy przyłączeniowej przez instalacje, których moc zainstalowana jest większa od mocy przyłączeniowej,
- zawarcia w umowach przyłączeniowych uzgodnionych ograniczeń dot. pracy magazynów energii oraz wprowadzania mocy do sieci przez instalacje OZE.
Kolejną proponowaną przez Regulatora zmianą w art. 7 PE jest rozszerzanie na wszystkie instalacje OZE możliwości zawarcia we wnioskach o przyłączenie zobowiązań do ograniczenia, w porozumieniu z operatorem sieci, mocy wprowadzanej do sieci w wybranych okresach doby i roku (zmiana ust. 3ba).
Następną propozycją jest rozszerzenie na operatora sieci przesyłowej obowiązku ponownej weryfikacji, w przypadku odmowy przyłączenia, możliwości technicznych i ekonomicznych warunków uzyskania takiego przyłączenia po uwzględnieniu oświadczenia o stosowaniu ograniczeń mocy (zmiana art. 7 ust. 8d2a PE).
Regulator zaproponował również rozszerzenie artykułu 8 Prawa energetycznego, który dotyczy rozstrzygania przez Prezesa URE sporów związanych m.in. z odmową przyłączenia do sieci, o możliwość wystąpienia o dodatkową ekspertyzę w zakresie prawidłowości odmowy przyłączenia (na koszt podmiotu wnioskującego o rozstrzygniecie sporu).
KET i co dalej? Wytyczne odnośnie kierunku rozwoju sieci i realizacji inwestycji priorytetowych
Dzięki nowelizacji ustawy Prawo energetyczne z 2023 r. Prezes URE uzyskał prerogatywę do opracowywania wytycznych odnośnie kierunku rozwoju sieci i realizacji inwestycji priorytetowych, które mają zostać uwzględnione w planach rozwoju sieci tak, aby na poziomie krajowym zapewniony był ich systematyczny i skoordynowany rozwój.
Najnowsze wytyczne dla operatorów sieci dystrybucyjnych zostały opublikowane pod koniec lipca 2024 r. Ich celem jest z jednej strony ułatwienie OSD realizacji ich ustawowych obowiązków, a z drugiej usprawnienie prowadzonych postępowań w sprawie uzgodnienia planów rozwoju oraz rozliczenia prowadzonych inwestycji priorytetowych.
OSD uzyskali dodatkowo możliwość podwyższenia, począwszy od 2025 r., zwrotu z zaangażowanego kapitału o dodatkowy zwrot w wysokości 35% wysokości nakładów inwestycyjnych planowanych oraz uwzględnionych przez Prezesa URE w kalkulacji taryfy na ten rok.
– W obliczu tak wielu wyzwań związanych z sektorem energii, jego transformacją oraz przełożeniem tych obszarów na rozwój polskiej gospodarki i jej konkurencyjność, konsekwentna realizacja programów inwestycyjnych a także poprawa efektywności inwestycji sieciowych powinny być postrzegane jako jeden z priorytetów ujętych w strategicznych dokumentach rządowych. Przebieg transformacji należy stale monitorować oraz analizować osiągane rezultaty, tak aby racjonalnie kształtować pożądany przebieg procesów inwestycyjnych, wprowadzając niezbędne korekty z zaangażowaniem kluczowych interesariuszy – podsumowuje Rafał Gawin.
Źródło: Urząd Regulacji Energetyki
