Aż 75% budynków w UE jest nieefektywnych energetycznie. W efekcie budynki (domy jednorodzinne, bloki, biurowce, zakłady przemysłowe, szkoły, szpitale) konsumują 40% finalnej energii w UE i odpowiadają za aż 36% unijnych emisji CO2. Komisja Europejska szacuje, że redukcja emisji gazów cieplarnianych w budynkach mieszkalnych do 2030 r. jest możliwa nawet o 65%, a w budynkach komercyjnych do 61% (w stosunku do 2015 r.). Co więcej, inwestycje w ramach „fali renowacji” mogą pobudzić odbudowę gospodarki po pandemii koronawirusa (sektor budowlany odpowiadający dziś za prawie 10% unijnego PKB tworzy około 18 mln miejsc pracy), a efektem renowacji będą wymierne oszczędności dla użytkowników budynków.
Jesteśmy świadkami przeorientowania podejścia Komisji Europejskiej do sposobu realizacji transformacji energetycznej. Przyjęta 14 października br. unijna strategia „fala renowacji” otwiera jej nowy rozdział, w którym pierwszoplanową rolę do odegrania będzie miała modernizacja budynków. Bez przyspieszenia zmian w tym sektorze nie będzie możliwa ani realizacja celów klimatycznych na 2030 r., ani osiągnięcie neutralności klimatycznej do 2050 r. To jest bardzo dobra wiadomość dla Polski – bo jest szansa, że znaczna część środków trafi do gospodarstw domowych i pomoże uporać się z rosnącymi kosztami ogrzewania i energii elektrycznej.
Jaki jest cel?
Celem nadrzędnym jest dekarbonizacja sektora budynków tak, by był on neutralny klimatycznie do 2050 roku. Wynika to z dyrektywy EPBD z 2018 r. Oznacza konieczność odejścia od węgla w ogrzewaniu indywidualnym i systemowym, co jest dużym wyzwaniem społecznym. Dlatego KE chce szczególnie wesprzeć ten obszar. Działania będą koncentrowały się na walce z ubóstwem energetycznym oraz renowacji budynków publicznych. Dużą rolę ma odegrać lepsze informowanie konsumentów o standardach i normach efektywności energetycznej budynków oraz materiałów i urządzeń wykorzystywanych w czasie renowacji. Osiągnięcie celów UE do 2030 r. wymaga co najmniej podwojenia obecnej ilości modernizowanych rocznie budynków. Najważniejsze działania, które zamierza wspierać Komisja Europejska przedstawia poniższa ilustracja.
Nowe ramy prawne
Realizacji nowej strategii Komisji Europejskiej będzie się opierać na nowych ramach prawnych i zapewnieniu finansowania. KE wśród wielu działań legislacyjnych planuje przede wszystkim zwiększenie celów dotyczących efektywności energetycznej oraz odnawialnych źródeł energii, a także rozszerzenie systemu EU ETS na sektor budynków. Najważniejsze działania legislacyjne KE w obszarze budynków przedstawia poniższa tabela (tabelę można pobrać także jako plik pdf na dole strony).
Finasowanie
Do przeprowadzenia „Fali renowacji” potrzebne jest uruchomienie ogromnych funduszy publicznych i prywatnych. Szacunki pokazują, że zwiększenie ilości modernizowanych budynków do 2030 roku wymaga w całej UE ok. 275 mld euro rocznie dodatkowych środków. Będą one uruchamiane stopniowo, a złożą się nie:
- Instrument Odbudowy i Odporności (Recovery and Resilience Fund) – stworzony aby walczyć z gospodarczymi skutkami pandemii koronawirusa. To będzie ogromny zastrzyk na inwestycje (do Polski ma trafić ponad 23 mld euro grantów i dodatkowo ponad 34 mld euro pożyczek, do zakontraktowania do 2023 i wydania do końca 2026 r.).
- Granty i instrumenty pomocowe w ramach wieloletniego budżetu Unii na lata 2021-2027 – Polska, utrzymując pozycję największego odbiorcy środków z polityki spójności (szacunki wskazują na ok. 55 mld euro), będzie mogła przeznaczyć dużą część tych pieniędzy na wsparcie modernizacji budynków. Warto podkreślić, że Komisja Europejska zapewnia także m.in. granty dla administracji państw członkowskich na dogłębne przygotowanie strukturalnych reform, takich jak te postulowane w ramach „fali renowacji”. Państwa mogą otrzymać fundusze na przeanalizowanie potrzeb sektora i przygotowanie planu skutecznego wdrożenia reform.
- Środki prywatne – które w połączeniu z pożyczkami i gwarancjami pozwolą wygenerować zwielokrotnione fundusze na renowację budynków.
Jak Polska może zyskać na „fali renowacji”?
Nasza transformacja, podobnie jak w większości państw UE, dotychczas nie dostrzegała roli budynków w transformacji energetycznej. W Polsce temat częściowo został wywołany przez fatalnej jakości powietrze, które jest efektem wieloletnich zapóźnień i brakiem zachęt do wymiany ogrzewania węglowego na czyste źródła ciepła, czy poprawy efektywności energetycznej. Jednak skądinąd bardzo potrzebny program „Czyste powietrze” walcząc ze smogiem dotychczas nie skupiał się na celach klimatycznych. Zajęcie się budynkami nie tylko pozwoli Polsce rozwiązać lokalny problem zanieczyszczenia powietrza, ale także umożliwi zredukowanie emisji CO2 i rozwinięcie OZE – jeżeli zainwestujemy w odpowiednie technologie. Skupienie wysiłku rządu na budynkach i synergia z planowanymi działaniami Komisji Europejskiej pozwoli znacząco zmniejszyć koszty wdrażania czystego ciepła i zmniejszyć obciążenia polskich rodzin. Trzeba również rozwinąć programy likwidujące ubóstwo energetyczne, wykorzystując do tego spore środki unijne.
Rekomendacje
Polska może bardzo skorzystać na „fali renowacji”, jednak obecnie nie jest przygotowana do wdrożenia tak dużego programu. Brakuje wielu niezbędnych narzędzi. Aby skutecznie sięgnąć po środki konieczne jest:
1. Przygotowanie długoterminowej strategii krajowej oraz strategii regionalnych:
- Uwzględnienie obszaru czystego ciepła w budynkach jako strategicznego na poziomie krajowym oraz samorządowym.
- Przygotowanie krajowej strategii dekarbonizacji budynków do 2050 r. wraz ze wskazaniem kroków milowych na lata 2030 i 2040, do czego obliguje nas dyrektywa EPBD.
- Aktualizacja Krajowego Planu ds. Energii i Klimatu, tak by tym razem uwzględnić w nim sektor budynków.
- Przygotowanie samorządów do realizacji zadań związanych z wdrażaniem czystego ciepła.
Strategie powinny uwzględniać czekający nas wzrost ambicji klimatycznych, który będzie wchodził w życie w najbliższych dwóch latach w postaci nowych zapisów prawnych dotyczących celów efektywności energetycznej i odnawialnych źródeł energii.
2. Wykorzystanie środków finansowych UE:
- Potraktowanie priorytetowo czystego ciepła w budynkach w Krajowym Planie Odbudowy i Odporności oraz w funduszach spójności.
- Wsparcie prosumentów OZE, zasilenie unijnymi funduszami istniejących programów „Mój prąd” i „Czyste powietrze”.
- Wyeliminowanie wsparcia dla paliw kopalnych w tym gazu, które i tak nie mogą liczyć na wsparcie z UE.
3. Skuteczna ochrona przed ubóstwem energetycznym:
- Działania chroniące konsumentów przed ponoszeniem nadmiernych kosztów tych działań.
- Wykorzystanie do tego celu dochodów z przychodów z uprawnień do emisji CO2.
4. Budowa kapitału intelektualnego oraz wspieranie kompetencji na rynku pracy:
- Wsparcie lokalnych działań związanych z modernizacją budynków, które stworzą ogromny pozytywny impuls dla budowy nowych miejsc pracy.
- Wspieranie krajowych i lokalnych centrów wiedzy w celu zapewnienia jakości termomodernizacji i doboru urządzeń grzewczych.
- Kształcenie pracowników firm budowlanych, remontowych, montażowych, którzy powinni posiadać wiedzę i umiejętności w zakresie efektywności energetycznej, wykorzystania energii odnawialnej do produkcji ciepła i prądu, potencjału redukcji emisyjności w budynkach, rozwiązań cyfrowych dla nowoczesnych budynków.
5. Budowa krajowego przemysłu nowoczesnych technologii na użytek renowacji budynków
- Wspieranie krajowych producentów najnowocześniejszych technologii zeroemisyjnych.
- Budowa potencjału eksportowego innowacyjnych polskich technologii i rozwiązań technicznych.
6. Wspieranie badań i rozwoju technologii zeroemisyjnych budynków
- zwiększenie skali wsparcia na badania i rozwój nowych technologii związanych z efektywnością energetyczną, cyfryzacją budynków, innowacyjną infrastrukturą ładowania samochodów elektrycznych w budynkach i czystymi technologiami ogrzewania.
Autor: Paweł Wróbel, Gate Brussels
Współpraca: Joanna Maćkowiak-Pandera, Andrzej Rubczyński – Forum Energii
