W 1961 Joseph Heller wydaje „Catch -22” (Paragraf 22) – swoją najsłynniejszą książkę opisującą tragedię, absurd i groteskę wojny (pośrednio na pewno zawarł w książce wiele swoich wspomnień, bo brał udział w 60-ciu misjach bombowych w czasie II wojny światowej). Bohater – a właściwie anty-bohater Yossarian to bombardier amerykańskiego korpusu powietrznego w czasie kampanii włoskiej, spędzający swój czas na przerażającym strachu przed kolejnymi misjami, przeplatając to intrygującymi spotkaniami z młodą Włoszką lub też na filozoficznych dyskusjach ze swoimi przyjaciółmi.
Książka nie jest moją ulubioną pomimo, że uważana za jedną z kanonów literatury współczesnej, ale ma i dobre momenty (lubię pomysł kiedy jeden z obrotnych handlowców wszelkim towarem, przyjmuje zlecenie od Niemców, na zbombardowanie własnej bazy za pomocą własnych – amerykańskich samolotów – w końcu wcale nie takie nieprawdopodobne jeśli patrzeć dziś na galimatias współczesnych konfliktów w Syrii czy też uderzenia nie-wiadomo-czyich rakiet w Arabii Saudyjskiej – w końcu konflikty zbrojne osiągnęły już własny poziom absurdu). Do kanonu, wszedł także słynny Paragraf-22 – Yossarian za wszelką cenę chce uzyskać zwolnienie z armii co możliwe jest tylko z przyczyn psychicznych po badaniu przez lekarza. Jednak według Paragrafu-22 samo wystąpienie o badanie jest dowodem na zadowalający stan zdrowia psychicznego, a więc i jednocześnie odrzucający możliwość zwolnienia z lotów bojowych. Catch-22 to stan beznadziei i absurdu, a po trochę i groteski – wszyscy wiedzą, że jest bez sensu, ale paragraf jest paragrafem a idea ideą. Problem lotników potęgowany jest przez ciągłą zmianę limitów bojowych, po których jest się zwalnianym z pierwszej linii frontu – już tylko o włos kiedy mają je wylatane, przychodzi nowy rozkaz zwieszający liczbę wymaganych lotów bojowych, więc znowu trzeba startować i lecieć na spotkanie ze śmiercią, no chyba, że można spróbować zwolnienia ze służby, ale to jak wiadomo tylko z przyczyn zdrowia psychicznego, bo badaniu przez lekarza, o które trzeba wystąpić aktywując Paragraf 22.
Energetyka polska jest dziś też na linii frontu – walki o klimatyczną przyszłość. Zmiany klimatyczne są bezdyskusyjne, widzimy je własnymi oczami, sposób reakcji wszystkich państw tak naprawdę pozostaje niewiadomy, ale sama idea walki o klimat – ogarnęła powoli cały świat. Marsze Klimatyczne, protesty, petycje i naukowe raporty – to już codzienność i wydaje się, że od walki o klimat nie da się uciec, bo politycy muszą wkomponować ją w swoje partyjne programy i deklaracje. Do końca nie wiadomo jakie zastosować rozwiązanie, ale na pewno emisja CO2 jest dość dobrze rozpoznanym wrogiem wobec czego należy spodziewać się tylko zaostrzania wymogów jej zmniejszania. W ten sposób polska energetyka, ze swoim węglem spalanym w energetycznych kotłach, stanęła na pierwszej linii frontu tak jak kiedyś Yossarian ze swoimi limitami lotów bojowych. Na dziś obowiązujące europejskie plany ograniczenia emisji (sektor ETS) to minus 43% (w porównaniu do bazy 2005) do 2030 r. Dla kraju, który ma 75-80% mocy z elektrowni węglowych to cel morderczy i na pewno bardzo bolesny (wystarczy zrobić łatwe excellowe kalkulacje i zobaczyć, że wymaga to mniej więcej 30% OZE i około 50-55 % węgla w 2030 – a więc gigantyczną zmianę polskiego energy-mix). Przerzucenie takiej ilości MW na inne paliwa (odnawialne lub gazowe, bo jądrowe na pewno się nie zdąży) to zadanie maksymalnego programu inwestycyjnego, ogromnych trudności ze zbilansowaniem importu gazu i wielkich kosztów dla przemysłu i na pewno też w domowych rachunkach za energię. Tym niemniej jeśli patrzymy na obecny stan nastrojów klimatycznych i obowiązujące europejskie prawa – to też i konieczność, bo inaczej polska energetyka i cała polska gospodarka zapada się w olbrzymie koszty emisyjne i pędzi prosto do zaścianka i niekonkurencyjności. Ale nawet tak boleśnie – to też nie jest tak prosto na koniec – bo nawet hipotetycznie jeśli te limity osiągniemy (tak jak Yossarian swoje ilości lotów), to może się okazać, że wcale nie wychodzimy na prostą. Obecny nacisk ekologiczny i antywęglowy jest tak silny, że już pojawiają się pierwsze wypowiedzi nowej przewodniczącej Komisji Europejskiej Ursuli von der Leyen o zmianach (zwiększeniu) celów redukcyjnych UE do 2030 – wstępnie o celu strategicznym minus 50% lub nawet minus 55% (w stosunku do 1990), co przekłada się na ETS i energetykę na poziomie -52% albo nawet -57%. Należy pamiętać o utworzeniu strategicznego stanowiska ds. zielonej transformacji (klimatu) i mianowaniu na to stanowisko Fransa Timmermansa – co wiadomo co oznacza w stosunku do polskich ewentualnych negocjacji oraz o coraz silniejszych zadaniach całkowitego zakazu używania węgla w energetyce (i deklaracji niektórych państw UE o eliminacji węgla 2025-2035, a Niemcy 2038). Trudno się dziwić „fobii śmierci” polskiej energetyki, która w takim przypadku musiałaby zmniejszyć węglowy energy mix gdzieś do 35-40% w 2030, a za chwilę zamknąć też elektrownie w ogóle i zastąpić je … w tym przypadku właściwie nie wiadomo już zupełnie czym – bo jakikolwiek scenariusz – technicznie (a nie w wypowiedziach polityków) staje się zupełnie niewykonalny. Co zrobić… szczerze mówiąc nikt chyba nie wie – pozostaje ubiegać się o jakieś specjalne traktowanie lub wyjście z tych morderczych regulacji i jakąś specjalną „ścieżkę transformacji”, ale może okazać się, że w przypadku Polski natrafimy na kolejne uwarunkowanie, które mogłoby brzmieć w europejskich realiach na przykład tak: „w przepadkach szczególnych, uwarunkowanych specyfiką energy-mix i kosztem zmian, niektóre kraje UE mogą ubiegać się o zmianę limitów regulacyjnych ETS w energetyce dla ustanawiania własnych celów redukcyjnych, ale pod warunkiem, że te cele nie dotyczą utrzymania energetyki węglowej” – czyli klasyczny Paragraf-22. I tak więc taką ustaloną ścieżką będziemy podążać energetycznie do 2030-2040, w towarzystwie wypowiedzi polityków o energetyce i natłoku informacji na Twitterze.
Yossarian na koniec znalazł własne rozwiązanie (nie będę spoilerował jakie tym, którzy jeszcze nie czytali), ale niestety obawiam się, że dla Polski o to rozwiązanie będzie dużo trudniej.
Autor: prof. Konrad Świrski
Źródło: Konrad Świrski – blog
