Polski Komitet Energii Elektrycznej (PKEE) apeluje o pilną reformę unijnego systemu handlu uprawnieniami do emisji (EU ETS), w tym rewizję rezerwy stabilizacyjnej rynku (Market Stability Reserve – MSR), artykułu 29a i dostosowanie regulacji do specyfiki jednostek gazowych, stabilizujących systemy energetyczne. W związku z przewidywanym zakończeniem podaży uprawnień do emisji (EUA)
na rynku pierwotnym w latach 2038-2039, PKEE podkreśla konieczność zapewnienia płynności rynku i przeciwdziałania spekulacyjnym praktykom, które negatywnie wpływają na prawidłowe funkcjonowanie EU ETS.
Odnosząc się do szerszych wyzwań stojących przed unijną polityką klimatyczno-energetyczną oraz wskazując na potrzebę jej dostosowania do obecnych uwarunkowań i ryzyk, Marcin Laskowski, Wiceprezes PKEE, zaznaczył: Polityka klimatyczno-energetyczna UE musi stanowić odpowiedź na nową rzeczywistość geopolityczną. Proces dekarbonizacji nie może być prowadzony w oderwaniu od innych strategicznych
priorytetów, takich jak dostępność cenowa energii elektrycznej, odporność i konkurencyjność gospodarki czy bezpieczeństwo państwa. EU ETS jest jednym z kluczowych instrumentów polityki klimatycznej, jednak jego obecna konstrukcja jest niedostosowana do aktualnych realiów geopolitycznych i gospodarczych. Potrzebna jest głęboka, strukturalna reforma systemu, która wzmocni jego odporność, ograniczy wahania cen i sprawi, że transformacja energetyczna będzie możliwa do realizacji w sposób bezpieczny i realistyczny we wszystkich państwach członkowskich.
Udoskonalenie zasad sektorowych i alokacji przychodów
PKEE postuluje ujednolicenie zasad certyfikacji zrównoważonego rozwoju i weryfikacji oszczędności emisji gazów cieplarnianych (GHG) dla instalacji wykorzystujących biomasę w ramach aktów prawnych takich jak dyrektywa RED i system ETS. Ponadto PKEE sprzeciwia się włączaniu spalarni odpadów komunalnych do EU ETS ze względu na ich ograniczony efekt środowiskowy i wysokie obciążenia administracyjne.
W przypadku mniejszych instalacji (poniżej 20 MW), operatorzy powinni mieć możliwość wyboru między objęciem systemem EU ETS 1 lub EU ETS 2 – co pozwoli na bardziej elastyczne podejście i ograniczy obciążenia regulacyjne.
W zakresie wykorzystania przychodów z aukcji uprawnień do emisji PKEE stanowczo podkreśla, że środki te powinny być w całości przeznaczane na konkretne programy dekarbonizacyjne, a nie kierowane do ogólnych budżetów krajowych. W przeszłości traktowanie ETS jako narzędzia fiskalnego prowadziło do utraty wiarygodności systemu.
Rezerwa stabilizacyjna rynku (MSR) i artykuł 29a wymagają reformy
Obecny mechanizm MSR, oparty na całkowitej liczbie uprawnień w obiegu (TNAC), nie odzwierciedla rzeczywistej płynności rynku. TNAC obejmuje również EUA zatrzymane przez uczestników rynku w celach zapewnienia zgodności działalności z normami lub w celach spekulacyjnych – uprawnienia te nie są dostępne w obrocie, a mimo to powodują dalsze pochłanianie jednostek do MSR, co dodatkowo zmniejsza płynność rynku. Dlatego też PKEE postuluje zmianę zasad umarzania uprawnień znajdujących się w rezerwie, tak aby mogły być one uwalniane w sytuacjach wymagających stabilizacji rynku. Do oceny płynności należy też stosować dodatkowe wskaźniki – np. zmienność cen EUA – uzupełniające TNAC.
W miarę zmniejszania się podaży EUA na rynku pierwotnym, spodziewany jest wzrost zachowań polegających na „bankowaniu” uprawnień. Niektórzy uczestnicy rynku – zwłaszcza podmioty finansowe – mogą przyjąć strategię „kup i trzymaj”, oczekując na przyszły wzrost cen wynikający z ograniczonej dostępności. Brak reformy może prowadzić do zwiększonej zmienności i zaburzeń rynkowych. W celu przeciwdziałania tym zjawiskom, PKEE rekomenduje zastąpienie lub głęboką rewizję MSR oraz artykułu 29a. Wskazane jest również powołanie nowej instytucji odpowiedzialnej za zarządzanie podażą EUA, która mogłaby stabilizować rynek i zapewniać jego płynność w dłuższym horyzoncie czasowym, zapewniać elastyczność międzyokresową i ograniczać nadmierną spekulację.
Dodatkowo, obecny mechanizm interwencji cenowej w artykule 29a posiada zbyt wysoki próg aktywacji, co czyni go nieskutecznym. PKEE sugeruje rozważenie wprowadzenia progu opartego na cenie EUA, który pozwalałby na uwalnianie uprawnień z MSR w okresach napięć rynkowych.
Wyzwania dla energetyki gazowej i procesu dekarbonizacji
PKEE podkreśla, że parametry EU ETS muszą być spójne z pozostałymi unijnymi regulacjami. Przykładowo, dyrektywa EED dopuszcza funkcjonowanie wysokosprawnej kogeneracji do 2045 r., podczas gdy dostawy EUA zakończą się na rynku pierwotnym w latach 2038 lub 2039. Ta niespójność regulacyjna zagraża długofalowej rentowności jednostek gazowych, które odgrywają kluczową rolę w zapewnianiu mocy dyspozycyjnej i bezpieczeństwa energetycznego.
Zgodnie z artykułem 27a, jednostki rezerwowe lub zapasowe mogą zostać wyłączone z EU ETS tylko wtedy, gdy w ciągu trzech ostatnich lat ich czas pracy nie przekroczył 300 godz. rocznie. Przepis ten nie obejmuje jednak nowych jednostek, które siłą rzeczy nie posiadają historii operacyjnej. PKEE postuluje większą elastyczność tego mechanizmu – np. możliwość wniesienia opłaty zamiast automatycznego powrotu jednostki do systemu. Dodatkowo, limit 300 godz. powinien zostać podniesiony do 1500 godz., aby uwzględnić specyfikę takich jednostek jak gazowe turbiny spalania otwartego (OCGT), które są niezbędne dla integracji OZE, stabilności sieci i bezpieczeństwa dostaw energii.
Dekarbonizacja jednostek gazowych, które zastąpiły moce węglowe, będzie stanowić poważne wyzwanie. PKEE przestrzega, że wzrost cen EUA niekoniecznie przyspieszy proces dekarbonizacji – może natomiast ograniczyć możliwości inwestycyjne przedsiębiorstw. Potrzebne jest więc realistyczne i spójne podejście do przyszłości energetyki gazowej w ramach systemu ETS.
Fundusz Modernizacyjny – potrzebne długofalowe i zwiększone wsparcie
Wraz z przyspieszającym tempem dekarbonizacji, Fundusz Modernizacyjny powinien zostać utrzymany po 2030 r., a jego budżet – istotnie zwiększony. Szybkie podjęcie decyzji w tej sprawie jest niezbędne, aby zapewnić przewidywalność i stabilność inwestycji planowanych w długim horyzoncie czasowym. Fundusz powinien odpowiadać skali wyzwań transformacji energetycznej w państwach-beneficjentach. Co istotne, może on również wspierać realizację celów Clean Industrial Deal – takie jak np. elektryfikacja, poprzez inwestycje w sieci elektroenergetyczne.
Same przychody z aukcji EUA prawdopodobnie nie wystarczą, aby pokryć potrzeby dekarbonizacyjne we wszystkich sektorach objętych ETS. Fundusz powinien nadal wspierać projekty w sektorze energetycznym – w tym ciepłownictwo, wysokosprawną kogenerację, sieci dystrybucyjne i magazyny energii. Przekierowanie środków na nowe instrumenty, takie jak Europejski Bank Dekarbonizacji Przemysłu, mogłoby osłabić finansowanie kluczowych inwestycji w sektorze energetycznym.
Fundusz Innowacyjny – potrzeba zrównoważonego podejścia regionalnego
PKEE docenia znaczenie Funduszu Innowacyjnego jako narzędzia wspierającego transformacyjne inwestycje klimatyczne, jednak zwraca uwagę na nierównomierny rozkład geograficzny przyznawanych środków. Dotychczas większość finansowania trafiła do krajów posiadających zaawansowane ekosystemy innowacyjne, pozostawiając inne regiony z ograniczonym dostępem do wsparcia.
Taka dysproporcja może pogłębić nierówności inwestycyjne w zakresie transformacji klimatycznej, szczególnie w regionach, gdzie funkcjonują energochłonne przemysły wymagające pilnych inwestycji dekarbonizacyjnych. PKEE apeluje o zapewnienie większej równowagi geograficznej oraz zmianę metodologii wyliczania emisji unikniętych. Państwa członkowskie powinny mieć możliwość stosowania krajowych punktów odniesienia, które lepiej odzwierciedlają ich punkt wyjścia w procesie dekarbonizacji. Obecne podejście oparte wyłącznie na benchmarkach unijnych stawia kraje takie jak Polska w niekorzystnej sytuacji.
Źródło: Polski Komitet Energii Elektrycznej
