Polska energetyka wchodzi w fazę dynamicznej transformacji. Moc zainstalowana w odnawialnych źródłach energii (OZE) przekroczyła 30 GW, a w 2024 r. produkcja energii elektrycznej z OZE osiągnęła rekordowe 30% w miksie energetycznym. W perspektywie kolejnych lat rola fotowoltaiki oraz wiatru na lądzie i morzu powinna szybko rosnąć.
Poprawa warunków rozwoju źródeł odnawialnych to niezbędny element dla obniżania cen energii w Polsce oraz zachowania konkurencyjności przemysłu. Zgodnie z najnowszym projektem Krajowego Planu w dziedzinie Energii i Klimatu, do 2030 r. moc zainstalowana w OZE powinna wynieść 57 GW, a w 2040 r. przekroczyć 90 GW.
Aby nadążyć za potrzebami systemu oraz odbiorców, model rozwoju sieci elektroenergetycznych w Polsce wymaga pilnych zmian. Nowy raport Forum Energii pt. „Polskie sieci 2040” przedstawia rozwiązania, które wesprą dalszą integrację źródeł odnawialnych i magazynów energii z systemem elektroenergetycznym.
Identyfikacja barier
Obecny model rozwoju sieci w Polsce, oparty na reaktywnym podejściu, nie nadąża za potencjałem inwestycyjnym w farmy wiatrowe i fotowoltaiczne. Mimo tego, że rośnie ilość wydawanych warunków przyłączenia nowych mocy, potencjał rozwoju jest znacznie większy. Widać to poprzez coraz większą dysproporcję między wnioskami o określenie warunków przyłączenia nowych projektów do sieci a udzielonymi warunkami przyłączenia, co obrazuje poniższy wykres.
Wykres: Wydane warunki przyłączenia i odmowy wydania warunków przyłączenia dla nowych mocy elektroenergetycznych
Jedna z głównych barier to zbyt mało elastyczności w systemie, czyli możliwości reagowania popytu na rosnącą podaż energii ze źródeł zależnych od pogody. Inne bariery to m.in. brak transparentności dotyczącej planowanych nowych mocy przyłączeniowych, co prowadzi do braku koordynacji między rozwojem OZE i infrastruktury sieciowej. Jednocześnie wprowadzone w 2023 r. rozwiązania dotyczące m.in. łączenia źródeł (cable pooling) lub linii bezpośredniej, wymagają zmian, żeby mogły realnie wesprzeć dalszy rozwój i integrację OZE.
– W 2023 r. do polskiego prawa weszły przepisy, które miały pozwolić m.in. na łączenie kilku źródeł odnawialnych w jednym punkcie przyłączenia, czyli tzw. cable pooling, czy na zasilanie dużych zakładów przemysłowych energią ze źródeł odnawialnych stawianych w pobliżu zakładów, przesyłaną do nich linią bezpośrednią. W praktyce te rozwiązania po prostu nie działają i wymagają korekt. Na przykład koszt administracyjny linii bezpośredniej skutecznie zniechęca do inwestycji we własne źródło, a w ramach cable-pooling nie można korzystać z aukcji OZE czy dołączać magazynu energii – zwraca uwagę Tobiasz Adamczewski z Forum Energii, współautor raportu.
Poprawki we wprowadzonym półtora roku temu pakiecie reform dotyczących zarządzania siecią to jednak tylko element większej układanki niezbędnych zmian. Żeby móc realizować planowaną transformację energetyczną, regulacje będą musiały nadążać za potencjałem rozwoju OZE.
Rekomendacje Forum Energii
W raporcie „Polskie sieci 2040” autorzy wskazują na konieczność przejścia od reaktywnego do proaktywnego modelu rozwoju sieci elektroenergetycznej oraz otoczenia prawnego dla dynamicznego rozwoju OZE.
- Strategiczne planowanie rozwoju sieci i inwestycji OZE:
- Stworzenie krajowej mapy potencjału energetycznego dla fotowoltaiki i lądowych oraz morskich farm wiatrowych.
- Na podstawie stworzonych map, identyfikacja i wdrożenie obszarów przyspieszonego rozwoju OZE.
- Ocena istniejącej infrastruktury sieciowej i identyfikacja obszarów, w których konieczne są inwestycje w nowe linie i stacje transformatorowe, aby zapewnić sprawne przyłączanie nowych mocy OZE.
- Usprawnienie regulacji:
- Skrócenie czasu wydawania pozwoleń na budowę i przyłączanie OZE, cyfryzacja procesu przyznawania pozwoleń.
- Obniżenie kosztów związanych z linią bezpośrednią oraz uproszczenie zasad jej funkcjonowania.
- Umożliwienie przystąpienia do aukcji OZE dla nowych instalacji w jednym punkcie przyłączenia (tzw. cable pooling), uproszczenie procedury wnioskowania o moc przyłączeniową i dopuszczenie magazynów energii.
- Wprowadzenie jasnych i przejrzystych kryteriów oceny warunków technicznych i ekonomicznych przyłączenia, aby zwiększyć przewidywalność i transparentność procesu.
- Aukcje na moc przyłączeniową w celu zwiększenia transparentności i efektywności procesu przydzielania mocy przyłączeniowych:
- Konkurencyjne przydzielanie mocy – przydzielenie dostępnych mocy przyłączeniowych projektom, które oferują najlepsze warunki.
- Planowanie rozwoju sieci z wyprzedzeniem np. dla tworzonych stref OZE i oferowanie w sposób konkurencyjny mocy przyłączeniowej.
Wdrożenie m.in. tych rekomendacji jest kluczowe dla zapewnienia sprawnej integracji rosnących mocy OZE z polskim systemem elektroenergetycznym i osiągnięcia celów klimatycznych i energetycznych Polski.
Transformacja energetyczna wymaga współpracy na poziomie rządowym i sektora prywatnego. Raport Forum Energii „Polskie sieci 2040” stanowi kompleksowy przewodnik dla rządu, inwestorów i operatorów systemów energetycznych, jak wdrożyć rozwiązania pozwalające na lepszą integrację nowych źródeł do systemu elektroenergetycznego. Osiągnięcie ponad 90 GW mocy z OZE do 2040 r., zgodnie z planowanym KPEiK, roku jest możliwe, ale wymaga strategicznego planowania, inwestycji i zmian regulacyjnych.
– Większa transparentność oraz wprowadzenie trybów konkurencyjnych do procesu przydzielania mocy przyłączeniowych to warunek niezbędny do poprawy warunków rozwoju OZE w Polsce. Nowy KPEiK może dać dobrą podstawę planistyczną, którą jednakże należy jak najszybciej wypełnić treścią konkretnych przepisów – podkreśla Monika Morawiecka z Regulatory Assistance Project, współautorka raportu.
Autorzy opracowania : Tobiasz Adamczewski – Forum Energii, Przemysław Kałek-Radzikowski, Szubilska i Wspólnicy sp.j., Wojciech Kukuła – Fundacja ClientEarth Prawnicy dla Ziemi, Monika Morawiecka – Regulatory Assistance Project, Wojciech Modzelewski – Fundacja ClientEarth Prawnicy dla Ziemi
Źródło: Fundacja Forum Energii
