Od 1 stycznia 2025 r. Polska objęła przewodnictwo w Radzie Unii Europejskiej. Jest to istotny moment w historii UE – nową kadencję rozpoczyna Komisja Europejska, a nastroje polityczne są ponure – ze względu na sytuację geopolityczną oraz gospodarczą wspólnoty. Z drugiej strony oczy wszystkich krajów kierowane są na Polskę w oczekiwaniu na nowe pomysły, inicjatywy polityczne i energię. Polski rząd zaproponował swoje priorytety, które skupiają się na siedmiu filarach bezpieczeństwa.
Prezydencja to jednak nie tylko oficjalne działania rządu. To także czas mobilizacji instytucji, firm, think tanków i organizacji pozarządowych do zabierania głosu w sprawach ważnych dla Unii Europejskiej.
Forum Energii od lat angażuje się w dyskusje o unijnym kształcie polityki energetyczno-klimatycznej. Od stycznia do czerwca planujemy szereg inicjatyw, które mogą wzmocnić głos płynący z Polski.
Jakie są zadania prezydencji?
Prezydencja to rotacyjny system przewodnictwa w Radzie Unii Europejskiej, czyli w gronie, w którym spotykają się i podejmują decyzje wszystkie kraje wspólnoty. Jej rolą jest przygotowanie agendy i prowadzenie negocjacji tak, aby wypracować kompromisy w najważniejszych sprawach. Prezydencja reprezentuje też państwa wobec innych instytucji, np. Parlamentu Europejskiego oraz Komisji Europejskiej. Ma możliwość zarządzania priorytetami politycznymi. To od prezydencji w dużej mierze zależy, czy konkretne inicjatywy zyskają przychylność innych państw i w konsekwencji zostaną uchwalone, czy zostaną odłożone lub porzucone. Miarą sukcesu jest skuteczność w przekonaniu innych, że proponowane działania leżą w interesie wspólnoty.
Kontekst europejski
Sprawując prezydencję trzeba dobrze rozumieć kontekst unijny – wiedzieć o czym rozmawia się w Brukseli i w innych krajach. Nowa Komisja Europejska zapowiada skoncentrowanie wysiłków na rozwoju przemysłu europejskiego i wsparciu konkurencyjności. Zainicjowane działania miałyby wspierać dekarbonizację przemysłu, ale również rozwój mocy produkcyjnych nowych technologii na kontynencie. W ciągu 100 dni – czyli podczas polskiej prezydencji – KE zamierza ogłosić:
- Pakiet wsparcia dla przemysłu, tzw. Clean Industrial Deal, na który ma się składać Fundusz konkurencyjności (Competitiveness Fund);
- Działania ułatwiające dekarbonizację (Industrial Decarbonisation Accelerator Act);.
- Pakiet deregulacji (simplification Package);
- Plan działania ukierunkowany na obniżenie cen energii (Action plan on affordable energy);
- Kompas Konkurencyjności, czyli nowa inicjatywa monitorowania postępów w obszarach o kluczowym znaczeniu dla transformacji gospodarczej UE.
KE planuje również – w rocznicę rosyjskiej napaści na Ukrainę – przedstawić nową wersję programu REPowerEU, który ma na celu przyśpieszenie transformacji energetycznej oraz może zawierać nowe ograniczenia importu rosyjskich surowców (np. LNG).
Polska prezydencja zbiegnie się też z rozpoczęciem rozmów na temat wieloletnich unijnych ram finansowych (WRF 2028-2034), które określają cele i priorytety wydatków UE na okres siedmiu lat. Polska musi odpowiednio przygotować się do tych negocjacji, tak aby wydatki na transformację energetyczną zapisane np. w funduszu spójności, a także środki na transformację obszarów pogórniczych, w tym Fundusz Sprawiedliwej Transformacji, z którego korzystają polskie regiony, nie zostały zmniejszone.
Ważnym kontekstem działań polskiej prezydencji będzie również synchronizacja sieci elektroenergetycznych krajów bałtyckich z systemem Europy Kontynentalnej w lutym 2025. Od stycznia nie płynie też rosyjski gaz przez Ukrainę. To istotne i historyczne wydarzenia, które oznaczają ostateczne pożegnanie się z zależnościami od rosyjskich wpływów oraz prób szantażu energetycznego ze strony Kremla.
Czy polski rząd to widzi? Priorytety polskiej prezydencji
Polska prezydencja będzie wspierać działania wzmacniające europejskie bezpieczeństwo w jego siedmiu wymiarach: zewnętrznym, wewnętrznym, informacyjnym, ekonomicznym, energetycznym, żywnościowym i zdrowotnym. Tematyka i hasło prezydencji – “Bezpieczeństwo, Europo!” – dobrze odzwierciedlają sytuację, w jakiej znalazła się wspólnota: tuż za granicami toczy się wojna, przemysł boryka się z trudnościami związanymi z konkurencyjnością w skali globalnej, a społeczeństwa coraz bardziej obawiają się o swoją stabilną przyszłość. Co istotne, jednym z zarysowanych wymiarów bezpieczeństwa jest bezpieczeństwo energetyczne, w tym zapowiedź pracy na rzecz pełnego odejścia od importu rosyjskich źródeł energii, ale również przegląd ram funkcjonowania bezpieczeństwa energetycznego i poszerzenie jego definicji o kwestie bezpieczeństwa fizycznego i cybernetycznego oraz poruszenie kwestii uzależnienia Europy od importu minerałów krytycznych.
Z kolei zapowiadany przez Komisję Europejską Clean Industrial Deal może stać się dla polskiej prezydencji okazją do wyjścia z inicjatywą, która ukierunkuje dalszy rozwój przemysłu w UE. Polska jako kraj wysoce uprzemysłowiony (sektor ten wytwarza ponad 20% naszego PKB i daje zatrudnienie co piątej pracującej w Polsce osobie, w sumie ponad 3 mln ludzi) powinna aktywnie włączyć się w kształtowanie funduszu konkurencyjności, jak i działań ukierunkowanych na obniżenie cen energii. Ten aspekt wymaga od polskiego rządu większej aktywności i zaangażowania.
Działania Forum Energii podczas prezydencji
W ramach działań związanych z polską prezydencją Forum Energii podejmie szereg zagadnień, które wpisują się w priorytety polskiej prezydencji i będą stanowiły uzupełnienie działań rządowych, ukierunkowywały narracje oraz poparcie dla tematów, które są istotne dla Polski.
- Zrównoważone bezpieczeństwo energetyczne
Forum Energii wraz z europejskimi partnerami zaproponuje nowe podejście do bezpieczeństwa energetycznego – bez rosyjskich paliw w oparciu o zeroemisyjne źródła energii, z uwzględnieniem bezpiecznych łańcuchów dostaw. Podstawą nowego podejścia jest elektryfikacja, większa elastyczność i ochrona infrastruktury krytycznej. Mamy nadzieję, że wpisze się to w planowane w czerwcu 2025 r. konkluzje Rady na temat nowej strategii bezpieczeństwa energetycznego UE.
- Reformy modelu rynku energii elektrycznej
Dyskusje o dalszej ewolucji europejskiego rynku energii są kontynuowane i KE zapowiada przegląd zasad rynkowych w 2025 r. Duży nacisk będzie położony na ograniczenie cen energii elektrycznej.
W tym czasie Polska pracuje nad nowym mechanizmem wsparcia mocy wytwórczych, który nie tylko ma zmniejszyć lukę inwestycyjną, ale także zapewnić niezbędne, elastyczne moce. Zgodnie z raportem ACER zapotrzebowanie na elastyczność w UE podwoi się do 2030 r. Zarówno popyt, jak i podaż muszą reagować na zmieniające się warunki związane ze zmienną produkcją energii słonecznej i wiatrowej, aby utrzymać system w ciągłej równowadze. Zasoby elastyczności są kluczowe dla bilansowania systemu i utrzymania jego pracy w odpowiednich parametrach. Forum Energii w ostatnich miesiącach pracowało nad raportem dotyczącym nowego mechanizmu mocowego oraz rozwoju elastyczności w systemach elektroenergetycznych. Debata o tym, w jaki sposób kształt rynku energii może odpowiedzieć na potrzeby wystarczalności i elastyczności oraz wesprzeć transformację energetyczną w Polsce i UE powinna być zainicjowana podczas prezydencji.
- Społeczny wymiar transformacji
Transformacja energetyczna i walka o poprawę jakości powietrza coraz silniej wpływają na codzienne życie mieszkańców Europy, przenosząc odpowiedzialność na poziom samorządów i gospodarstw domowych. Do wypracowania na poziomie państw członkowskich, regionów i miast pozostaje skuteczne wdrażanie regulacji, takich jak nowa Dyrektywa w sprawie jakości powietrza (AAQD) czy przygotowanie gospodarstw domowych do rozszerzenia systemu ETS, a także przyszłość Funduszy Sprawiedliwej Transformacji. Kraje Europy Środkowo-Wschodniej wciąż mierzą się z dużą zależnością od paliw kopalnych, koniecznością masowej termomodernizacji budynków oraz wymianą indywidualnych, wysokoemisyjnych źródeł ciepła.
Rzeczowego omówienia wymaga temat wydatkowania środków ze Społecznego Funduszu Klimatycznego, przyspieszenie działań na rzecz walki ze smogiem oraz transformacji regionów węglowych w kontekście przyszłości Funduszu Sprawiedliwej Transformacji. Scalenie strategii krajowych z kompleksowymi działaniami na poziomie regionów i miast jest warunkiem koniecznym osiągnięcia sprawiedliwości i racjonalności w procesie przemian, jakie czekają Unię w kolejnych latach.
- Polityka przemysłowa i Fundusz konkurencyjności
Forum analizuje scenariusze rozwoju krajowego i europejskiego sektora przemysłu z perspektywy zmian w polityce klimatyczno-energetycznej i akceptacji społecznej. Identyfikujemy potencjał elektryfikacji oraz innych procesów technologicznych, których zmiany pozwolą na szybkie i akceptowalne kosztowo redukowanie zużycia paliw i emisji CO2 w przemyśle. Promujemy większe zaangażowanie polskich producentów w łańcuchy wartości nowoczesnych urządzeń służących dekarbonizacji gospodarki (clean-tech). Istotne jest, aby rząd, ale też środowiska eksperckie wychodziły z nowymi inicjatywami ukierunkowanymi na wsparcie konkurencyjności przemysłu europejskiego, ścieżek dekarbonizacji przemysłu, cen energii oraz kształtu funduszu konkurencyjności.
- Wsparcie Ukrainy
Rosyjska agresja na Ukrainę trwa. Ważne jest więc dalsze mobilizowanie wsparcia dla Ukrainy, niezbędnego do odbudowy zniszczonego sektora energetycznego. Nie można jednak zapominać o długofalowych celach związanych z reformami rynku energii i rozpoczynającymi się negocjacjami akcesyjnymi do UE. Rozszerzenie o Ukrainę będzie miało strategiczne znaczenie, związane z integracją rynków, ale też zapewnieniem bezpieczeństwa w regionie.
Ważnym punktem działań prezydencji będzie debata o odbudowie Ukrainy i negocjacjach akcesyjnych w obszarze energii i klimatu, do której przygotowujemy się wraz z naszymi partnerami z projektu Green Deal Ukraina.
- Planowanie odpornej infrastruktury energetycznej
Konieczność osiągnięcia neutralności klimatycznej wymusza przebudowę systemu energetycznego z priorytetowym podejściem do źródeł odnawialnych i efektywności energetycznej. Znaczną część potrzeb energetycznych będzie zaspokajana przez energię elektryczną, zużycie gazu ziemnego będzie spadać, a wodór będzie odgrywał rolę w dekarbonizacji niektórych branż.
Kształt infrastruktury energetycznej będzie z tego powodu kompletnie inny niż dziś, duża część infrastruktury niezbędnej w 2050 r. zostanie dopiero wybudowana. Dlatego proces jej planowania, który dziś albo nie istnieje wcale (np. wychwytywanie CO2), albo jest tworzony silosowo (energia elektryczna, gaz ziemny, wodór), musi ulec zmianie, by dostrzec synergie pomiędzy sektorami i uniknąć ryzyka przeinwestowania, a stworzyć optymalny system, skrojony na miarę przyszłych potrzeb.
Forum Energii, wraz z europejskimi think tankami bierze udział w modelowaniu europejskiej infrastruktury energetycznej przyszłości, by zidentyfikować przyszłe potrzeby, a także wskazać korzyści płynące z planowania uwzględniającego zarówno zależności pomiędzy sektorami, jak i połączenia międzynarodowe.
Podsumowanie
Polska objęła prezydencję w Radzie UE w trudnym momencie, gdy Europa mierzy się z wyzwaniami politycznymi i gospodarczymi. Z drugiej strony, stanowi to niepowtarzalną okazję dla Polski, aby zaprezentować własne inicjatywy i wpłynąć na kształt unijnych polityk, które ukierunkują rozwój wspólnoty w najbliższych latach. Prezydencja może stać się czasem do kreowania ambitnej i zrównoważonej wizji przyszłości Europy. Należy tylko ten czas dobrze wykorzystać.
Wierzymy, że działalność instytucji eksperckich i organizacji pozarządowych może przyczynić się do lepszego zrozumienia tematyki i priorytetów polskiej prezydencji. Dlatego Forum Energii zamierza prowadzić działania, które będą wpisywały się w tematykę bezpiecznej transformacji energetycznej i będą budowały narrację i poparcie dla polskich inicjatyw.
Aneks
Jak działa prezydencja i jakie są oficjalne plany polskiego rządu
Polska będzie przewodniczyć pracom UE po raz drugi od momentu wstąpienia do wspólnoty (pierwsza prezydencja przypadła w 2011 r.). Rotacyjne przewodnictwo jest zakorzenione w rozwoju instytucjonalnym UE: z jednej strony umożliwia pozwala każdemu państwu członkowskiemu zaprezentować swoje priorytety i wizję rozwoju wspólnoty, a z drugiej pozwala kierować agendą i zapewniać ciągłość prac. Jest też wyrazem równości państw: każdy członek UE, mały czy duży kraj sprawuje prezydencję przewodniczy wspólnocie, według ustalonego kalendarza i na tych samych zasadach.
Prezydencję sprawuje się samodzielnie, ale również w tzw. Trio: trzech krajów które po sobie przewodniczą. Polska będzie współpracowała z Danią i Cyprem. Trio służy koordynacji działań między kolejno sprawującymi prezydencję państwami, które opracowują 18-miesięczny program działania, określający priorytety i obszary współpracy. Trio zapewnia ciągłość polityki, harmonizację celów oraz efektywność pracy Rady UE, co pozwala uniknąć rozdrobnienia działań w wyniku rotacji co sześć miesięcy.
W dziedzinie energii polska prezydencja planuje skoncentrować się na następujących obszarach:
- rewizja ram bezpieczeństwa energetycznego UE;
- zwiększenie bezpieczeństwa fizycznego i cybernetycznego infrastruktury energetycznej w UE i sąsiedztwie;
- przystępne ceny energii elektrycznej;
- pełne odejście od importu rosyjskich źródeł energii;
- zapewnienie równych warunków rozwoju każdego z czystych źródeł energii;
- kwestie związane z importem technologii, surowców krytycznych i podzespołów niezbędnych do wykonania technologii w UE;
- walka z dezinformacją, w tym dezinformacja klimatyczna i dotyczącą transformacji.
W trakcie prezydencji, rząd planuje przeprowadzenie posiedzeń Rady ds. energii (TTE Energy):
- 17.03 w Brukseli: podczas której omówi kwestie konkurencyjności i cen energii;
- 12-13.05 w Warszawie: rada nieformalna poświęcona będzie sytuacji na Ukrainie;
- 16.06 w Luksemburgu podczas której omówione będą kwestie bezpieczeństwa energetycznego oraz mają zostać przyjęte konkluzje rady w tym temacie.
Z kolei rady ds. środowiska (ENVI) będą zajmowały się:
- 27.03 w Brukseli adaptacją do zmian klimatu;
- 28-29.04 w Warszawie, rada nieformalna zajmie się dezinformacją klimatyczną;
- 17.06 w Luksemburgu, środowiskowymi I klimatycznymi aspektami polityki przemysłowej.
Oprócz tych posiedzeń będzie miało miejsce kilkanaście spotkań na różnym szczeblu m.in. dyrektorów generalnych ds. energii, klimatu i środowiska, wizyty attaché energetycznych i środowiskowych w Polsce, konferencje dot. polityki rozwoju, przemysłowej surowców krytycznych czy bezpieczeństwa energetycznego.
Źródło: Fundacja Forum Energii
