Energa-Operator: pomagamy budować nowe społeczności energetyczne 

Co łączy Ciechanów, Przywidz, Ustronie Morskie, Sopot, Pieniężno i Lelkowo? To gminy z obszaru Energa-Operator, które podjęły wyzwanie budowy niezależnych społeczności energetycznych opartych o odnawialne źródła energii. Spółka dystrybucyjna wspiera i inicjuje powstawanie lokalnej energetyki. – Klastry, spółdzielnie energetyczne, czy prosumenci wirtualni są istotnym ogniwem transformacji energetycznej Polski, a my jej aktywnym uczestnikiem – podkreśla Zarząd Energa-Operator.

Przed nowymi uczestnikami rynku energii drzwi szeroko otworzyła polityka klimatyczna Unii Europejskiej, zapraszając ich do tworzenia i budowy nowych społeczeństw energetycznych. To element strategii, będącej odpowiedzią na wyzwania związane z postępującymi zmianami klimatycznymi i koniecznością dekarbonizacji europejskiej energetyki. Transformacja energetyczna to nie tylko duże moce wytwórcze, jak chociażby wielkoskalowe morskie farmy wiatrowe, ale także produkcja energii oparta o rozproszone, lokalne źródła.

Z tej możliwości skorzystał Ciechanów, w którym powstał pierwszy w Polsce klaster energii, działający na nowych zasadach ustawy o odnawialnych źródłach energii. Utworzony przez Gminę Miejską Ciechanów i Elektrociepłownię Ciechanów, został wpisany do rejestru klastrów Urzędu Regulacji Energetyki na początku marca tego roku, a we wrześniu rozpoczął faktyczne funkcjonowanie po podpisaniu umowy na świadczenie usług dystrybucji z Energa-Operator. Do sieci dystrybucyjnej spółki przyłączone są punkty poboru i wprowadzania energii klastra.

– Podpisanie przez nas umowy z klastrem w Ciechanowie oznacza rozpoczęcie jego praktycznej działalności. Jako spółka społecznie odpowiedzialna cieszymy się, że możemy w ten sposób wspierać społeczności lokalne i przyczyniać się do zielonych zmian na rynku energii. Rozwój jego nowych uczestników takich, jak klastry i spółdzielnie energetyczne, czy prosumenci wirtualni są istotnym ogniwem transformacji energetycznej Polski. Nie byłoby to możliwe m.in. bez liczników zdalnego odczytu, które w przypadku Energa-Operator posiada już 82% odbiorców, w tym także punkty poboru energii na terenie ciechanowskiego klastra – podkreśla Karolina Lipińska, Wiceprezeska Zarządu ENERGA- OPERATOR.

Klaster niczym plaster na węglową ranę

Klaster to porozumienie działających lokalnie podmiotów zajmujących się wytwarzaniem, konsumpcją, magazynowaniem, sprzedażą i dystrybucją energii. Jego ideą jest stworzenie lokalnej samowystarczalności energetycznej i bardziej odpowiedzialnego zarządzania zużyciem i dystrybucją energii elektrycznej. Zgodnie ze znowelizowaną ustawą o OZE, klastry energii jako beneficjenci dedykowanego systemu wsparcia, mogą uzyskać rabaty na dystrybucję energii elektrycznej. Upust, w zależności od pełnionych warunków, może wynieść maksymalnie 75% wysokości opłat dystrybucyjnych. Wielkość rabatu uzależniona będzie od poziomu pokrycia zużycia własnego w klastrze, energią wytworzoną z odnawialnych źródeł energii.

W Ciechanowskim Klastrze Energii znajduje się 478 punktów poboru należących do Energa-Operator. Są wśród nich zarówno budynki administracji publicznej, jak i oświetlenie drogowe, kamery miejskie, hala targowa, przepompowania, czy miejska fontanna.

Według władz Ciechanowa celem klastra jest m.in. zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego miasta i efektywna dystrybucja lokalnie produkowanej energii. Klaster ma także przyczynić się do zwiększenia atrakcyjności terenów inwestycyjnych w Ciechanowie.

– Dzięki realizacji wartych prawie 80 mln zł inwestycji w system energetyczny odchodzimy od wykorzystania węgla w produkcji ciepła, mamy zapewnione: niezawodność dostaw i dywersyfikację źródeł energii. Do tego zaczęliśmy produkcję energii elektrycznej. Bezpieczeństwo energetyczne Ciechanowa weszło zatem na zupełnie nowy poziom. Teraz wdrażamy kolejne rozwiązania, które przyczynią się do optymalizacji kosztów, jakie ponosi budżet miasta i nasi partnerzy – podkreślił Prezydent Ciechanowa Krzysztof Kosiński.

Aby klaster mógł funkcjonować zgodnie z wymogami nowej ustawy o OZE, niezbędne są liczniki zdalnego odczytu oraz magazyny energii. Musi on też funkcjonować w granicach powiatu. Przynajmniej 30% energii wytworzonej w ramach klastra musi pochodzić z odnawialnych źródeł, a wytworzona energia ma pokrywać w ciągu roku co najmniej 40% zapotrzebowania jego członków. Łączna moc zainstalowana odnawialnych źródeł energii klastra może wynieść maksymalnie 150 MW. W przypadku klastra w Ciechanowie produkcja energii elektrycznej odbywa się przede wszystkim ze źródeł fotowoltaicznych oraz na biomasę. Magazyn energii dysponuje mocą 5,12 kW.

– Start funkcjonowania Ciechanowskiego Klastra Energii byłby niemożliwy, gdyby nie praca zespołu Departamentu Dystrybucji w Centrali Energa-Operator i Departamentu Usług Dystrybucyjnych w płockim oddziale Energa-Operator. Nasi eksperci opracowali model współpracy w celu zapewnienia danych pomiarowych wobec członków Klastra, który jako pierwszy zadebiutował w nowej formule na polskim rynku energii elektrycznej. Twórcy tych rozwiązań wpisali się na karty historii polskiej energetyki, modelując i wdrażając działania operacyjne i rozwiązania w systemach informatycznych do obsługi klastra energii elektrycznej – wskazuje Ewa Sikora, Dyrektor Pionu Usług Dystrybucyjnych Energa-Operator.

Z korzyścią dla mieszkańców i środowiska

Energa-Operator wspiera rozwój nowych uczestników rynku, obywatelskich wspólnot energetycznych, które kładą nacisk na świadome i aktywne zarządzanie energią elektryczną. Poza Klastrem w Ciechanowie, spółka obsługuje dwie spółdzielnie energetyczne: w Ustroniu Morskim i gminach powiatu braniewskiego Pieniężno i Lelkowo, które działają w ramach Spółdzielni Socjalnej „Sąsiedzi”.

Członkowie spółdzielni, którymi mogą być osoby fizyczne i prawne, zwolnieni są z opłaty OZE, mocowej, kogeneracyjnej, przesyłowej zmiennej. Z ulg tych mogą korzystać, jeśli w ramach działalności prowadzonej wyłącznie na rzecz tych spółdzielni energetycznych oraz ich członków wytwarzają energię elektryczną lub biogaz (czy biometan) lub ciepło w odnawialnych źródłach energii, prowadzą obrót nimi i magazynują, tym samym zapewniając sobie większe bezpieczeństwo energetyczne.

– Operatorzy systemów dystrybucyjnych stali się „platformą”, dzięki której możliwy jest rozwój wspólnotowej, lokalnej energetyki. Pomagamy budować samowystarczalne społeczności energetyczne takie, jak spółdzielnie energetyczne, czy klastry energii jako nowoczesne formy uczestnictwa w rynku energii. W ich przypadku korzyści dla klienta obserwujemy po stronie opłat dystrybucyjnych. Operatorzy rozumieją tę swoją rolę i wspierają rozwój społeczności energetycznych z korzyścią dla mieszkańców i środowiska – podkreśla Robert Świerzyński, Prezes Zarządu Energa-Operator.

Energa-Operator bierze również udział w nowatorskich projektach, które badają efektywność i korzyści płynące z samowystarczalności energetycznej niewielkich społeczności.

Jednym z nich jest SERENE, międzynarodowy projekt finansowany ze środków programu ramowego Unii Europejskiej w zakresie badań naukowych i innowacji „Horyzont 2020”, prowadzony jednocześnie w Danii, Holandii i Polsce. Każdy z partnerów od 2021 r. realizuje w wybranej gminie swojego kraju projekt-eksperyment. W przypadku Polski jest to gmina Przywidz na Pomorzu, na terenie działania Energa-Operator.

Celem projektu, którego polskim liderem jest Instytut Maszyn Przepływowych Polskiej Akademii Nauk (IMP PAN), jest stworzenie zrównoważonych obszarów energetycznych wykorzystujących lokalne zasoby energii. W projekcie chodzi także o to, aby zintegrować wokół tej idei lokalnych mieszkańców i zainteresowane strony, kreując lokalną przedsiębiorczość i korzyści społeczno-gospodarczo środowiskowe. Z punktu widzenia Energa-Operator ważne jest wypracowanie modelu współpracy spółki z lokalną wspólnotą energetyczną w taki sposób, aby obie strony w tym rozwijającym się rynku energii dostrzegły dla siebie korzyść.

Projektem zostały objęte w Przywidzu trzy obszary: osiedle mieszkaniowe, szkoła wraz z areną sportową oraz gminną oczyszczalnią ścieków.

Na osiedlu mieszkaniowym z dużą liczbą instalacji fotowoltaicznych stale prowadzone są pomiary zużycia i produkcji energii, badania wpływu instalacji fotowoltaicznych i magazynu energii na sieć niskiego napięcia oraz analiza możliwości utworzenia społeczności energetycznej. Energa-Operator zmodernizuje w najbliższej przyszłości stację transformatorową, dzięki czemu będzie możliwe lepsze sterowanie w przypadku nadprodukcji z lokalnych instalacji. Celem jest sprawdzenie, w jaki sposób zapewnić jakość i bezpieczeństwo dostaw energii przy jednoczesnej optymalizacji kosztów energii.

W przywidzkiej szkole zainstalowane zostały z kolei pompy ciepła (3 x 19,9 kW), ładowarki samochodów elektrycznych, w technologii V2G, która zmienia testowany samochód w magazyn energii oraz mikrobus elektryczny do użytku szkolnego i gminy. Ponadto zainstalowane zostało opomiarowanie do zbierania danych oraz system zarządzania energią.

W ramach SERENE w gminnej oczyszczalni ścieków w Piekle Dolnym dołączono do badań fotowoltaikę (50 kW) i generator (200 kW), a także system SCADA do automatycznego zarządzania pracą sieci kanalizacyjnej. Prowadzone na bieżąco modelowanie i analiza pracy oczyszczalni, zarządzanie energią i sprawdzanie możliwości realizacji dodatkowych usług dla sieci mają pomóc w ocenie potencjału regulacyjnego oczyszczalni ścieków w zakresie świadczenia usług DSR (Demand Side Response).

Choć projekt kończy się dopiero w przyszłym roku i dopiero wówczas będzie można ocenić jego realne efekty, władze gminy już widzą i odczuwają pierwsze korzyści.

– Samo uczestnictwo w projekcie daje naszej wspólnocie impuls do tego, aby podążać drogą bezemisyjnej gospodarki. Nasi mieszkańcy są naprawdę świadomym ekologicznie i energetycznie społeczeństwem. Działania w SERENE potwierdzają, że strategia Gminy Przywidz w zakresie zrównoważonego gospodarowania energią jest dobra i daje szanse na obniżenia kosztów życia naszych obywateli – podkreśla Włodzimierz Michalski, Wójt Gminy Przywidz.

– Międzynarodowe projekty badawcze poza wsparciem finansowym dają pracownikom administracji możliwość uczestnictwa w europejskim nurcie zero emisyjności. Dodatkowo dla samorządu kontakt z partnerami takimi, jak Energa Operator i IMP PAN daje o wiele większe możliwości współpracy na innych polach aktywności, które się pokrywają na naszym terenie – dodaje Tomasz Herbasz, zarządzający projektem z ramienia Gminy Przywidz.

Stworzeniu nowych, neutralnych pod względem emisji dwutlenku węgla społeczności energetycznych służy również inny międzynarodowy projekt finansowany ze środków programu ramowego UE „Horyzont 2020” o nazwie SUSTENANCE, realizowany w Polsce również pod przewodnictwem IMP PAN i z udziałem Energa-Operator. Obszary demonstracyjne powstały w wybranych gminach w Danii, Holandii, Polsce oraz w 3 lokalizacjach w Indiach.

Każdy z krajowych uczestników bada, jakie rozwiązania i narzędzia są odpowiednie dla położenia geograficznego, panujących tam warunków i nastawienia społeczności lokalnej.

Polski tzw. demonstrator jest zlokalizowany w obszarze działania Własnościowej Spółdzielni Mieszkaniowej im. Adama Mickiewicza w Sopocie i Energa- Operator. Obejmuje 5 budynków mieszkalnych i jeden obiekt administracyjny. Głównym celem polskiego demonstratora będzie stworzenie w przestrzeni miejskiej samowystarczalnej energetycznie społeczności. W ramach projektu zostaną zainstalowane na jednym z bloków instalacje lub moduły fotowoltaiczne lub moduły fotowoltaiczne i pompa ciepła. Dodatkowo przy budynku administracyjnym zainstalowano ładowarki samochodów elektrycznych (również w technologii V2G) oraz magazyn energii firmy STAY-ON, również partnera projektu SUSTENANCE.

Podobnie, jak w przypadku projektu SERENE, i ten ma na celu wypracowanie takiego modelu współpracy, aby był on korzystny zarówno dla spółki dystrybucyjnej, jak i lokalnej wspólnoty energetycznej.

– Mieszkańcom budynków wielorodzinnych bardzo trudno jest obecnie włączyć się w proces transformacji energetycznej oraz skorzystać z rozwoju nowych technologii. Nie posiadają własnego dachu, na którym można zamontować fotowoltaikę, w zdecydowanej większości nie mają garażu, czy prywatnego miejsca parkingowego, aby zainstalować ładowarkę do samochodu elektrycznego, nie mają również możliwości przyłączenia indywidualnej pompy ciepła. Jak jednak pokazują rezultaty projektu SUSTENANCE, przy współpracy mieszkańców, spółdzielni i Energa – Operator można poradzić sobie z występującymi obecnie ograniczeniami. Na dachu budynku powstaje instalacja fotowoltaiczna w ramach zawiązanego „Prosumenta zbiorowego”, finansowana wspólnie przez jego członków, mająca na celu obniżenie ich własnych rachunków za energię elektryczną. Na osiedlu wygospodarowano dwa dodatkowe miejsca parkingowe z możliwością ładowania samochodów elektrycznych przez mieszkańców osiedla w cenie zdecydowanie niższej niż w komercyjnych punktach ładowania. Pompa ciepła przy budynku pozwolić powinna natomiast na obniżenie rachunków za CWU. Wszystkie te rozwiązania organizacyjne i techniczne zbliżają nas do idei lokalnych obszarów bilansowania energetycznego, czyli tzw. wysp energetycznych – mówi Sebastian Bykuć z Instytutu Maszyn Przepływowych Polskiej Akademii Nauk (IMP PAN), lider polskiego demonstratora w SUSTENANCE.

Budowa rozproszonych, samowystarczalnych społeczności energetycznych opartych o lokalne, odnawialne źródła energii nazywana jest przez niektórych rewolucją energetyczną. To jednak bardziej proces ewolucyjny, gdyż wymaga nie tylko systemowego podejścia, ale także współdziałania wielu podmiotów. Kluczowa jest tu współpraca operatorów systemów dystrybucyjnych z samorządami w celu inicjowania i wspierania rozwiązań będących częścią transformacji energetycznej. Zakładanie spółdzielni, czy klastrów energii wiąże się też z koniecznymi inwestycjami w odnawialne źródła energii wykorzystujące do jej produkcji wiatr, wodę, słońce, ale także biogaz, biometan, czy wodór. Konieczna jest także modernizacja lokalnych kotłowni oraz węzłów ciepła oraz wdrażanie innowacyjnych technologii energetycznych. Cena wydaje się jednak niewielka w porównaniu z korzyściami w postaci niższych rachunków za energię, czystszym środowiskiem i wyższą jakością życia mieszkańców.

Źródło: ENERGA-OPERATOR S.A.

(Artykuł z wydania nr 5-6(96)/2024 „Nowa Energia” )