Krajowy Plan w dziedzinie Energii i Klimatu miał być mapą drogową inwestycji i reform wspierających zrównoważony rozwój Polski. Jednak obecny projekt to zbiór scenariuszy bez konkretnych zobowiązań rządu – podkreśla Instytut Reform, apelując o uzupełnienie KPEiK o decyzje w kwestiach finansowania, rozwoju infrastruktury energetycznej, sprawiedliwej transformacji, elektryfikacji i gospodarki o obiegu zamkniętym.
Instytut Reform przedstawił Ministerstwu Klimatu i Środowiska (MKiŚ) kilkadziesiąt szczegółowych uwag do aktualizowanego Krajowego Planu w dziedzinie Energii i Klimatu (dalej KPEiK).
Brak strategii finansowania transformacji klimatycznej
Projekt KPEiK nie zawiera spójnej strategii mobilizacji funduszy krajowych i unijnych wspierających transformację. Tymczasem bez jasno określonych źródeł i mechanizmów finansowania zmian Polska nie osiągnie ambitnych celów klimatycznych.
Potrzebujemy kompleksowego planu, który uwzględni zarówno krajowe, jak i unijne środki, ale także dostrzeże rolę kapitału prywatnego. Dzięki temu dostępna pula pieniędzy publicznych zostanie wykorzystana tam, gdzie przyniesie to najlepsze efekty – zaznacza Aleksander Śniegocki, prezes Instytutu Reform.
Dokument w obecnym kształcie koncentruje się na dostępnych funduszach unijnych, pomijając przyszłe dochody budżetowe z systemu ETS2 oraz perspektywę wdrożenia Społecznego Funduszu Klimatycznego.
– Aktualizacja KPEiK to idealny moment na skierowanie wszystkich przyszłych dochodów, zarówno z EU ETS, jak i z nowego ETS2 na finansowanie transformacji energetycznej. Przez lata Polska zarobiła na sprzedaży uprawnień do emisji ponad 100 mld zł, ale na zeroemisyjne inwestycje wydała zaledwie co setną złotówkę, a co dziesiątą przeznaczyła na działania osłonowe dla przemysłu. Jak wskazuje ostatni raport NIK, większość środków rozpłynęła się w budżecie, finansując bieżące wydatki niezwiązane z klimatem – tłumaczy Wojciech Augustowski, Starszy Analityk ds. Polityk Publicznych w Instytucie Reform.
Niedostateczne wsparcie dla sprawiedliwej transformacji regionów węglowych
KPEiK ma stać się punktem odniesienia dla tworzenia polityk publicznych we wszystkich sektorach państwa i podstawą dla projektowania konkretnych polityk w zakresie sprawiedliwej transformacji. Tymczasem dokument pomija mechanizmy wsparcia zmian dla takich regionów jak Lubelszczyzna i powiat zgorzelecki, które nie są beneficjentami unijnego Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji (FST) z powody braku decyzji o terminie odejścia od węgla.
Dlatego Instytut Reform apeluje o pilne przedstawienie długoterminowego planu dekarbonizacji oraz powiązanych z nim mechanizmów wsparcia sprawiedliwej transformacji dla jak dotąd pominiętych regionów, aby uniknąć ich marginalizacji i wypełnić lukę w finansowaniu zmian.
– Sprawiedliwa transformacja to nie tylko kwestia ochrony środowiska, ale także polityki społecznej i rozwojowej. Lubelszczyzna z kopalnią Bogdanka i Bogatynia z Elektrownią Turów, które są wyłączone z FST ze względu na brak strategicznych decyzji w ubiegłych latach, potrzebują wsparcia z krajowych funduszy, aby przejść transformację bez społecznych turbulencji – podkreśla Maria Niewitała-Rej, analityczka ds. polityki klimatyczno-energetycznej w Instytucie Reform.
Brak jasnej agendy na rzecz zielonej elektryfikacji gospodarki
KPEiK nie wytycza jasnej drogi prowadzącej do zielonej elektryfikacji, która polega na zastępowaniu paliw kopalnych energią z OZE w transporcie, ogrzewaniu i przemyśle. Brak konkretnych rozwiązań w tym zakresie jest zaskakujący, zwłaszcza że zielona elektryfikacja jest jednym z głównych elementów ambitnego scenariusza WAM przedstawionego w projekcie KPEiK.
– Szybkie zmiany po stronie podaży i popytu na rynku energii elektrycznej, związane z elektryfikacją gospodarki, wymagają nowego podejścia do finansowania i zarządzania rozwojem sieci elektroenergetycznej. Tymczasem KPEiK jedynie pobieżnie opisuje działania w tym obszarze. Obywatele i przedsiębiorcy nie dowiedzą się, jak rząd zamierza zmienić taryfy dystrybucyjne czy zwiększyć elastyczność odbiorców energii – wskazuje Klaudia Janik, Analityczka ds. Polityki Klimatyczno-Energetycznej w Instytucie Reform.
Zaniedbany potencjał gospodarki o obiegu zamkniętym
Nowa wersja KPEiK nadal nie uwzględnia działań wspierających gospodarkę o obiegu zamkniętym. Eksperci wskazują na konieczność ambitniejszych inicjatyw na rzecz recyklingu czy efektywnego zarządzania surowcami.
– Efektywne zarządzanie zasobami oraz eliminacji odpadów przyspieszą realizację celów klimatycznych. Gospodarka o obiegu zamkniętym powinna wspierać i wzmacniać cele zawarte w KPEiK. Odejście od linearnego modelu wykorzystania surowców w gospodarce ułatwi chociażby transformację przemysłu ciężkiego, ograniczając zapotrzebowanie na produkcję emisyjnych materiałów – uważa Agnieszka Czaplicka, Fellow Instytutu Reform specjalizująca się w tematyce GOZ.
Apel do rządu – potrzeba więcej konkretów w KPEiK
Instytut Reform jako jedna z 25 organizacji pozarządowych podpisał się pod apelem do Ministry Klimatu i Środowiska – Pauliny Hennig-Kloski. Wśród kluczowych postulatów jest m.in. jednoznaczne przyjęcie ambitnego scenariusza WAM jako podstawy KPEiK i wpisanie w Plan konkretnych zobowiązań, które umożliwią jego realizację.
Źródło: Instytut Reform
