Klastry energii w Polsce. Doświadczenia Ciechanowskiego Klastra Energii pierwszego zarejestrowanego przez Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki

Energetyka rozproszona to nowy trend na rynku energetycznym dynamicznie zmieniający zasady gry. Jej rozwój wymaga oddolnych inicjatyw aktywności obywatelskiej w tworzeniu społeczności energetycznych. Bierny dotąd odbiorca końcowy energii elektrycznej staje się producentem i konsumentem jednocześnie dzięki upowszechnieniu się mikroinstalacji fotowoltaicznych. Farmy wiatrowe oraz farmy fotowoltaiczne stają alternatywą lokaty kapitału dla inwestorów w działalność gospodarczą.

Ten kierunek zmian rynku energii jest nieodwracalny i niezbędny dla rozwoju odnawialnych źródeł energii i poprawy efektywności energetycznej. Może to bowiem nastąpić tylko poprzez zwiększenie świadomości odbiorców energii jak działa rynek i w efekcie ich świadomych wyborów. Możliwość tworzenia społeczności energetycznych wprowadziła ustawa o odnawialnych źródłach energii[1]. Jedna z form tworzenia społeczności energetycznych jest klaster energii. Zapisy Ustawy do 2024 r. w obszarze klastra były bardzo skromne i nie motywowały do podjęcia tego typu inicjatyw. Szczegółowe rozwiązania i system wsparcia dotyczył spółdzielni energetycznych, których niestety nie można tworzyć w gminach miejskich. Nowelizacja Ustawy przyniosła zapisy o szczegółowych rozwiązaniach w zakresie praw  obowiązków klastra energii, a w zasadzie jego członków oraz wprowadziła możliwość korzystania z upustów w rozliczeniach opłat za usługi dystrybucji energii elektrycznej. Jednak czy utworzenie klastra energii na nowych zasadach ma sens? Czy generuje ryzyka? A jeśli tak to jakie? Czy system upustów jest realnym wsparciem operacyjnym czy tylko obietnicą?

Na te pytanie odpowiadam w artykule analizując przypadek Ciechanowskiego Klastra Energii utworzonego i zarejestrowanego w rejestrze URE pod numerem 1.

Istota rewolucji energetyki rozproszonej

Od czasów uruchomienia za sprawą Thomasa Edisona pierwszej elektrowni w Nowym Yorku w 1882 r. i przesłania po raz pierwszy energii elektrycznej do odbiorców przez kolejne stulecie rynek energii funkcjonował w formule scentralizowanych systemów elektroenergetycznych złożonych przez duże przedsiębiorstwa wytwórcze oraz przedsiębiorstwa sieciowe tworzące naturalny monopol. Barierą wejścia na rynek energii elektrycznej był kapitał niezbędny do zbudowania i utrzymania kosztownej infrastruktury. Rynek energii z uwagi na fakt, że jest niezbędnym elementem systemu bezpieczeństwa w wymiarze lokalnym, regionalnym i globalnym – był pod kontrolą państwa. Spółki energetyczne w znakomitej większej należą do Skarbu Państwa. Dlatego także w Polsce do niedawna stronę podażową tworzyły tylko elektrownie i elektrociepłownie wytwarzające energię elektryczną oraz spółki sieciowe przesyłu i dystrybucji świadczące usługi dostawy energii. Natomiast po stronie popytowej pozostawali bierni odbiorcy energii, którzy nie mieli żadnego wpływu na cenę energii, albo ich wpływ ograniczał się  do możliwości wyboru oferty sprzedawcy innego niż zobowiązany do sprzedaży energii elektrycznej na podstawie umowy kompleksowej. Usługi sieciowe jako naturalny monopol podlegają taryfowaniu przez regulatora rynku energii co ma chronić odbiorców przed nieuzasadnionym wzrostem kosztów energii. Aktywność odbiorcy ograniczona więc była przez ponad 100 lat do prawa do złożenia wniosku o przyłączenie obiektu do sieci elektroenergetycznej, podpisania umowy dostaw i sprzedaży energii oraz uiszczania terminowo opłaty za zużytą energię na podstawie wystawianych przez przedsiębiorstwa energetyczne faktur. 

I nagle wszystko się zmieniło. Pojawiły się nowe technologie wytwarzania energii dające możliwość wykorzystania lokalnego potencjału odnawialnych źródeł energii. Kiedy zakup i montaż fotowotaiki stał się przystępny cenowo dla przeciętnego gospodarstwa domowego nastąpił dynamiczny rozwój produkcji energii elektrycznej na potrzeby własne i lawinowo przybywało aktywnych odbiorców-producentów energii. Upowszechnienie instalacji fotowoltaicznych zmieniło zasady rynku wytwarzania energii ze scentralizowanego na rozproszony. Pojawiło się w obrocie prawnym nowe pojęcie prosument określające odbiorcę energii nie tylko zużywającego, ale także wytwarzającego energię. Pojęcie prosument stanowi bowiem naturalne połączenie słowa pro-ducent i kon-sument. Na rynku energii pojawiali się nowi gracze, a system w zakresie bilansowania energii oraz zasad funkcjonowania zmienił się bezpowrotnie. Produkcja energii weszła pod strzechy. Zgodnie z definicją zapisaną w polskiej ustawie prosument to odbiorca końcowy, który wytwarza energię elektryczną wyłącznie z odnawialnych źródeł energii na własne potrzeby w mikroinstalacji, czyli instalacji o mocy mniejszej niż 50 kWe przyłączonej do sieci elektroenergetycznej o napięciu znamionowym niższym niż 110 kV.[2] Z zastrzeżeniem, że jeżeli odbiorca końcowy reprezentuje podmiot inny niż gospodarstwo domowe, aby być prosumentem ilość produkowanej na potrzeby własne energii nie może stanowić dominującego udziału w przedmiocie działalności gospodarczej.

Rozwój energetyki prosumenckiej i rozproszonej jest wspierany na poziomie krajowym oraz unijnym jako jeden z priorytetów polityki klimatycznej przez mechanizmy i instrumenty finansowania w formie dotacji lub preferencyjnych pożyczek. Wsparcie finansowe oferowane jest na budowę lub zakup instalacji wytwarzania energii elektrycznej z odnawialnych źródeł energii, biogazu rolniczego, biometanu. Energetyka rozproszona oparta o odnawialne źródła energii stała się jedną z nowych opcji lokowania kapitału przez osoby indywidualne oraz przedsiębiorców. Podmioty profesjonalne, działające na podstawie koncesji, dysponujące kapitałem własnym lub kapitałem inwestorów budują źródła większych niż mikroinstalacje lub małe instalacje mocy. Głównie są to odnawialne źródła pogodowo zależne, tj. farmy fotowoltaiczne, czy siłownie wiatrowe. Natomiast ciepłownictwo uzupełnia rynek rozproszonej produkcji energii elektrycznej o źródła sterowalne, głównie kogenerację gazową lub wykorzystującą biomasę, biogaz, czy bioetan. Monopol elektrowni systemowych na wytwarzanie energii elektrycznej przeszedł do historii.

Istotą rozwijającej się energetyki rozproszonej i energetyki obywatelskiej jest budowa i eksploatacja źródeł energii w wielu lokalizacjach dla pokrycia lokalnych potrzeb odbiorców energii, przy współpracy z systemem elektroenergetycznym poprzez włączenie w sieć dystrybucji.

Należy jednak podkreślić pewne ograniczenia rozwoju energetyki rozproszonej. Polityka krajowa zakłada, że rozwój energetyki rozproszonej musi odbywać się z uwzględnieniem bezpieczeństwa dostaw i stabilności w krajowym systemie elektroenergetycznym (KSE). Energetyka rozproszona ma więc służyć poprawie bezpieczeństwa systemu elektroenergetycznego i nie może powodować jego destabilizacji. Dlatego państwo powinno wprowadzić mechanizmy ochronne stabilizujące współpracę podmiotów na nowo tworzącym i ulegającym dynamicznym zmianom rynku energii. O ile bowiem celowe jest wykorzystanie lokalnie dostępnych surowców energetycznych, a w szczególności na obszarach mało zurbanizowanych, gdyż ogranicza to starty przesyłu i dystrybucji energii – to musi to uwzględniać ograniczenia systemu elektroenergetycznego i współpracę z nim.

Kluczem dla rozwoju energetyki rozproszonej było wprowadzenie zasady TPA, czyli dostępu podmiotu trzeciego do sieci elektroenergetycznej. W szczególności uprzywilejowane zostały w tym zakresie odnawialne źródła energii oraz prosumenci indywidulani lub tworzący społeczności energetyczne. Ideą tworzenia rynków rozproszonych z systemowego punktu widzenia jest lokalne bilansowanie popytu i podaży na energię elektryczną, co ma ograniczać straty na przesyle i dystrybucji i istotnie poprawić systemową sprawność wykorzystania energii pierwotnej. Jednym z priorytetów polityki Zielonego Ładu Unii Europejskiej jest promowanie rozwoju energetyki obywatelskiej, tj. energetyki prosumenckiej i rozwoju rozproszonych odnawialnych źródeł energii. Wpływ na koszty energii ma na celu poprawę świadomości uczestników jak funkcjonuje rynek energii. Oczekiwanym efektem rozwoju energetyki prosumenckiej jest poprawa efektywności korzystania z energii poprzez świadome wybory i w konsekwencji ograniczenie zużycia paliw kopalnych, ograniczenie uzależnienia od ich importu, a wynikowo ograniczenie emisji gazów cieplarnianych i innych szkodliwych substancji.

Rozwój energetyki rozproszonej opartej o tylko o indywidulanego prosumenta nie byłoby jednak efektywne dla lokalnego bilansowania i osiągania efektu skali, dlatego dyrektywa unijna o odnawianych źródłach energii (RED III)[3] oraz krajowa ustawa o odnawialnych źródłach energii[4], zwana dalej „ustawą”, wprowadziły podstawy prawne tworzenia społeczności energetycznych. W ramach umożliwienia sprawnego działania i rozwoju współpracy w ramach społeczności energetycznych wprowadzono także  możliwość agregowania wytwórców energii w celu zbilansowania pobytu i podaży lokalnie w ramach społeczności energetycznych. Ustawa o odnawialnych źródłach energii[5] wymienia społeczności energetyczne, tj. zbiorowy prosument energii odnawialnej, spółdzielnia energetyczna oraz klaster energetyczny. Nowymi podmiotami na rynku energii są też uprawnieni do reprezentowania prosumentów oraz społeczności energetycznych reprezentant prosumentów, agregator lub koordynator klastra. Wszystkie formy społeczności energetycznych mają zapisane w ustawie różne formy wsparcia dla zachęty do ich tworzenia i rozwoju. W tym także klaster energii. Czy jednak to wsparcie jest realne i warte poniesienia nakładów lub poświęcenia czasu i energii? Przyjrzyjmy się przypadkowi klastra w warunkach polskich.

Klastry energii

Klaster jest pierwszą formą inicjatywy lokalnej współpracy na rynku energii i powstał na długo przed wprowadzeniem w życie obowiązujących obecnie definicji innych społeczności energetycznych.  Jednak obecne ramy funkcjonowania klastra energii wymusza inne niż dotychczasowe podejście do tworzenia i celów działalności tej formy społeczności energetycznej. Klaster energii mogą utworzyć podmioty, które wytwarzają energię elektryczną z odnawialnych źródeł energii, zużywają wytworzoną energię lub wprowadzają ją do sieci elektroenergetycznej, a także odbiorcy końcowi energii. Uczestnikami klastra mogą  być więc zarówno prosumenci, jak i wytwórcy energii elektrycznej w  małej lub instalacji innej niż mikroinstalacja lub mała instalacja. Nie ma ograniczeń co do rodzaju podmiotu, który może zostać członkiem klastra. W ostatnich latach powstało wiele klastrów energii, ale dopiero od stycznia 2024 ustawa o odnawialnych źródłach energii doprecyzowała zasady tworzenia i funkcjonowania klastrów energii. Do końca 2023 zasady tworzenia i funkcjonowania klastrów energii były dość ogólne i utworzenie klastra nie dawało żadnych wymiernych bezpośrednich ekonomicznych korzyści. Były to inicjatywy ideowe. Mogły liczyć ewentualnie na niewielkie preferencje w konkursach na dofinansowanie budowy odnawialnych źródeł energii lub edukacji i doradztwa. Od 2024 r. przewidziano konkretne korzyści ekonomiczne dla bilansujących potrzeby członków danego klastra energii z odnawialnych źródeł energii w postaci możliwości zwolnień z opłaty kogeneracyjnej, opłaty OZE oraz upustów od opłat zmiennych za dystrybucję energii elektrycznej. Jednak aby uzyskać te korzyści, konieczne jest spełnienie określonych ustawą wymagań, w tym rejestracja w rejestrze prowadzonym przez Prezesa Regulacji Energetyki. Ustawa wskazuje m. in. jakie podmioty muszą tworzyć klaster, aby możliwa była jego rejestracja w rejestrze Prezesa Regulacji Energetyki. Aby klaster energii mógł być zarejestrowany jego członkiem w myśl Ustawy musi być podmiot reprezentujący samorząd czyli co najmniej:

a) jednostka samorządu terytorialnego lub

b) spółka kapitałowa utworzona na podstawie art. 9 ust. 1 Ustawy z dnia 20 grudnia 1996 r. o gospodarce komunalnej (Dz. U. z 2021 r. poz. 679) przez jednostkę samorządu terytorialnego z siedzibą na obszarze działania klastra energii, lub

c) spółka kapitałowa, której udział w kapitale zakładowym spółki, o której mowa w lit. b, jest większy niż 50% lub przekracza 50% liczby udziałów lub akcji.[6]

Ponadto Klaster pomimo, że nie posiada z założenia osobowości prawnej i ma charakter umowy cywilno-prawnej, niesie za sobą istotne zobowiązania, których brak wykonania może generować ryzyko poważanych kar administracyjnych. Należy wskazać, że nie ma w ustawie przeciwskazań, aby Klaster zyskał status podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą i zapewne tak się stanie w wielu przypadkach na pewnym etapie dojrzałości. Istotnym jest, aby rachunek ekonomiczny Klastra miał sens uwzględniając nakład pracy związanej z czynnościami administracyjnymi.

Rejestracja Klastra energii w URE

Prezes Urzędu Regulacji Energetyki prowadzi jawny rejestr klastrów energii[7] w postaci elektronicznej i umieszcza w Biuletynie Informacji Publicznej URE. Wpis do rejestru jest możliwy na wniosek koordynatora klastra energii w terminie 14 dni od dnia złożenia kompletnego wniosku, który zawiera nazwę i adres siedziby/ zamieszkania koordynatora klastra energii oraz wykazanie spełnienia przesłanek uprawniających do rejestracji, tj.:

• wskazanie obszaru działalności klastra energii, który musi być zgodny w opisanym dalej ograniczeniem ustawowym,
• określenie zakresu przedmiotowego działalności klastra energii w porozumieniu,
• wskazanie członków klastra energii z ich danymi identyfikacyjnymi, tj. nazwą i adresem,
• wskazanie operatora systemu dystrybucyjnego elektroenergetycznego, na którego obszarze znajdują się punkty poboru energii członków klastra energii, wraz ze wskazaniem tych punktów i punktów wprowadzania energii do sieci przez członków klastra energii.

Obszarem działalności klastra energii może być maksymalnie obszar jednego powiatu lub 5 sąsiadujących ze sobą gmin i ustala się go na podstawie lokalizacji punktów poboru energii. Działalność w ramach klastra energii musi ograniczać się do terytorium Rzeczpospolitej. To kolejne istotne ograniczenie jakie należy przewidzieć w wykazie zgłaszanych źródeł wytwórczych członków klastra oraz punktów poboru energii. Kolejny warunek jaki muszą spełnić członkowie klastra, a w zasadzie zgłaszane w klastrze źródła wytwórcze i punkty poboru energii elektrycznej muszą być przyłączone do sieci dystrybucyjnej tego samego operatora systemu dystrybucyjnego elektroenergetycznego o napięciu znamionowym niższym niż 110 kV. Wniosek o wpis do rejestru musi zawierać także wykaz liczby, rodzajów, mocy zainstalowanej elektrycznej i lokalizacji instalacji odnawialnego źródła energii, jednostek wytwórczych energii oraz magazynów energii, służących do wykonywania działalności w ramach tego klastra energii. Ponadto do wniosku należy załączyć kopię porozumienia klastra i oświadczenie koordynatora klastra energii, złożone pod rygorem odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych oświadczeń o treści przewidzianej w ustawie. Jeżeli wniosek jest kompletny i zgodny z litera prawa klaster zostaje zapisany do rejestru, a koordynator klastra energii otrzymuje od Prezesa URE zaświadczenie o wpisie do rejestru.

Podmioty, które zdecydowały się na utworzenie klastra energii muszą więc przed złożeniem wniosku podpisać porozumienie[8], w którym doprecyzują prawa i obowiązki członków klastra, wskażą koordynatora klastra i jego obowiązki oraz określa cel i zakres przedmiotu działalności klastra. Przedmiotem działalności klastra powinna być współpraca jego członków w zakresie wytwarzania, magazynowania, równoważenia zapotrzebowania, dystrybucji energii elektrycznej lub paliw w rozumieniu art. 3 pkt 3 Ustawy – Prawo energetyczne lub obrotu nimi, lub w zakresie wytwarzania, magazynowania, równoważenia zapotrzebowania, przesyłania lub dystrybucji ciepła, lub obrotu ciepłem, w celu zapewnienia jego stronom korzyści gospodarczych, społecznych lub środowiskowych lub zwiększenia elastyczności systemu elektroenergetycznego[9]. Zgodnie z przedmiotem działalności określonym w ustawowej definicji klastra energii zakres jego działalności nie musi ograniczać się do rynku energii elektrycznej, ale może również obejmować rynek ciepła. Jednak Ustawa nie przewiduje w obszarze rynku ciepła żadnych korzyści dla uczestników klastra, ani nie doprecyzowuje zasad współpracy członków i przedsiębiorstw tworzących rynek ciepła w odróżnieniu od wymienionych wyżej korzyści lokalnego bilansowania potrzeb i wytwarzania energii elektrycznej. Ustawa doprecyzowuje obowiązki Prezesa URE, obowiązki koordynatora klastra, obowiązki operatora sieci dystrybucyjnej energii elektrycznej oraz sprzedawcy energii elektrycznej w zakresie ram funkcjonowania klastra, natomiast nie wspomina o spółkach dystrybucji, czy obrotu ciepłem. Wracając do zakresu obowiązkowej treści porozumienia, poza wskazaniem w nim koordynatora klastra i jego obowiązków – należy uwzględnić zapis upoważniający go do dostępu do informacji rynku energii i danych pomiarowych dotyczących każdego członka klastra energii. Ustawa wymaga, aby porozumienie klastra energii pomiędzy uczestnikami klastra było zawarte w formie pisemnej pod rygorem nieważności oraz zawierało poza wymienionymi wyżej wskazanie obszaru działalności klastra energii i wykaz punktów poboru energii i punktów jej wprowadzania do sieci przez członków klastra energii. W porozumieniu należy ponadto wskazać czas jego obowiązywania i zasady jego rozwiązywania. Porozumienie klastra powinno też z praktycznego puntu widzenia zawierać regulamin klastra, chociaż Ustawa tego nie wymaga.

Kiedy można zostać wykreślonym z rejestru? Może to nastąpić na wniosek koordynatora klastra energii, w przypadku powzięcia informacji, że klaster energii przestał spełniać wymagania wynikające z Ustawy (np. przekroczył dopuszczalne terytorium lub wystąpił z niego podmiot reprezentujący jst) oraz w przypadku upływu okresu trwania porozumienia lub jego rozwiązania.

Jaka jest rola i obowiązki koordynatora klastra?

Wskazany w porozumieniu koordynator klastra energii reprezentuje wszystkich członków klastra energii. Dlatego chociaż Ustawa tego nie reguluje, powinien być powoływany i odwoływany przez Radę Założycielską Klastra lub podobny organ wyłoniony spośród członków klastra. Koordynator jako organ reprezentujący klaster składa wniosek o rejestrację do Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki oraz wniosek do operatora systemu dystrybucyjnego lub sprzedawców energii. Ustawa zobowiązuje koordynatora klastra do sporządzanie i przekazywanie Prezesowi URE corocznego sprawozdania zawierającego m. in. dane o ilości energii wytworzonej przez strony porozumienia klastra energii, w tym ilości energii wytworzonej z odnawialnych źródeł energii, łącznej mocy zainstalowanej instalacji odnawialnego źródła energii, jednostek wytwórczych i magazynów energii należących do członków klastra energii. Sprawozdanie koordynato klastra musi złożyć w terminie do dnia 30 czerwca r. następującego po roku, którego dotyczy to sprawozdanie przekazania rocznego sprawozdania. Jest to obowiązek, którego brak spełnienia skutkuje dotkliwą karą finansową.

Porozumienie klastra może przewidywać także inne obowiązki koordynatora nie wynikające z Ustawy – w tym prowadzenie bieżących spraw Klastra oraz zapewnienie obsługi biurowo-administracyjnej. Ustawa nie reguluje zasad wynagrodzenia koordynatora klastra za reprezentację członków klastra oraz świadczenie usług w zakresie obowiązkowego raportowania do URE i prowadzenia dokumentacji klastra. Na podstawie Ustawy koordynator klastra nie jest uprawniony do dokonywania jakichkolwiek czynności prawnych w imieniu członków klastra, o ile nie został do nich umocowany. Do podejmowania przez Koordynatora czynności prawnych w imieniu Członków Klastra wymagana jest odrębna umowa obejmująca w swoim zakresie szczegółowy zakres czynności oraz pełnomocnictwo do reprezentowania poszczególnych Członków Klastra.Dotyczyć to może na przykład zawierania umów sprzedaży energii lub zmiany umów dystrybucyjnych. Wspomniane wyżej sprawozdanie koordynatora klastra energii wpisanego do rejestru klastrów energii powinno zawierać informację o ilości energii  wytworzonej łącznie przez członków klastra energii, w tym ilość energii wytworzonej z odnawialnych źródeł energii oraz o ilości energii, w stosunku do której zastosowano upusty w opłatach dystrybucyjnych.[10] W sprawozdaniu koordynator klastra musi podać łączną moc zainstalowaną instalacji odnawialnych źródeł energii oraz innych jednostek wytwórczych, o ile zostały zgłoszone do klastra, i magazynów energii, należących do członków klastra energii. Ustawa zobowiązuje koordynatora klastra także do prowadzenie rejestru rozliczeń z OSD.

Historia pierwszego zarejestrowanego w rejestrze URE Klastra w Polsce

Inicjacja utworzenia Ciechanowskiego Klastra Energii

Ciechanowski Klaster Energii został utworzony z inicjatywy dwóch podmiotów: jednostki samorządu terytorialnego Gminy Miejskiej Ciechanów oraz Elektrociepłowni Ciechanów Sp. z o.o. i został zarejestrowany 7 marca 2024 jako pierwszy klaster energii w rejestrze Prezesa Urzędu regulacji Energetyki. Porozumienie Klastra podpisane zostało już w sierpniu 2023 r., tuż po noweli publikacji aktualnie obowiązującej ustawy o odnawialnych źródłach energii. Rejestrację Klastra poprzedziły analizy i uzgodnienia co do formy wniosku, ponieważ jako pionierzy uczyliśmy się wraz z URE stosowania jak zwykle niedoskonałego prawa w praktyce. Ponieważ przecieraliśmy szlaki, rejestrację poprzedziła konstruktywna i merytoryczna współpraca z URE. Efektem tej współpracy było m. in. utworzenie formularzy wniosków i doprecyzowanie wymagań co do zawartości wniosku udostępnionych na internetowych stronach URE[11]. Założeniem utworzenia Klastera jest traktowanie go jak każdej inicjatywy związanej bezpośrednio lub pośrednio z inwestycjami kapitałowymi, realizacją obowiązków formalno-prawnych. Wymagający struktur organizacyjnych Klaster stanowi rodzaj inwestycji kapitałowej i tak należy go postrzegać. Dlatego w porozumieniu Klastra określono zakres i cel współpracy obejmujący lokalne wywarzanie i bilansowanie energii elektrycznej wytwarzanej z odnawialnych źródeł energii należących do członków klastra na potrzeby członków klastra oraz korzyści ekonomiczne, jakie można uzyskać w efekcie jego rejestracji. Mając na uwadze ekonomiczny wymiar sensu tworzenia Klastra po analizach zapisów prawa ograniczyliśmy zakres działalności Klastra tylko do wytwarzania i bilansowania energii elektrycznej z odnawialnych źródeł energii oraz działań i czynności tylko z tym zawiązanych. Pomimo, że Elektrociepłownia Ciechanów jest lokalnym dostawcą i wytwórcą ciepła, a obiekty Gminy Miejskiej Ciechanów są zasilane z sieci Elektrociepłowni włączenie w zakres działalności Klastra tej sfery okazało się nie mieć praktycznego sensu. Podobnie jak włączenie do Klastra innych niż zaliczane do OZE jednostek wytwórczych energii elektrycznej lub mikroinstalacji rozliczanych w systemie net metering[12] należących do Gminy. Pierwsze korekty zakresu działalności Klastra przed jego rejestracją dotyczyły więc identyfikacji i wyłączania nieistotnych aktywności oraz obszarów, które utrudniłyby lub  uniemożliwiłyby korzystanie z upustów. To bowiem system upustów od cen dystrybucji okazał się główną, praktyczną korzyścią ekonomiczna jaką może przynieść utworzenie Klastra. Analizowaliśmy kolejne haczyki jakie kryje ustawa. Identyfikując bariery, natknęliśmy się na ścieżce rozwoju i osiągania celów Klastra zapisanych w porozumieniu, które uzasadnią ekonomicznie jego powołanie i istnienie.

Koordynator Ciechanowskiego Klastra Energii

Elektrociepłownia Ciechanów, która pełni w Klastrze rolę koordynatora klastra, działa na podstawie koncesji na wytwarzania energii elektrycznej z kogeneracji na biomasę o mocy elektrycznej 1,1 MWe oraz dwóch kogeneracji gazowych o mocy niemal 3 MWe oddanych do użytkowania w 2023. Od 2018 r. spółka wytwarzała energię elektryczną na podstawie koncesji i sprzedawała jej nadmiar poprzez podmiot bilansujący z jednostki kogeneracji gazowej o mocy 0,56 MWe. Spółka posiada podpisaną z operatorem systemu dystrybucji umowę GUD, która umożliwia sprzedaż energii elektrycznej dla własnych punktów odbioru energii elektrycznej niezależnie od ich lokalizacji w stosunku do źródeł wytwórczych. Dane dotyczące możliwości sprzedaży energii elektrycznej wytwarzanej przez Elektrociepłownię Ciechanów z posiadanego źródła OZE – elektrociepłowni na biomasę – spółka jak profil ma dostępne z liczników własnych oraz danych udostępnianych przez podmiot bilansujący w ramach rozliczeń sprzedaży energii. Spółka sprzedaje energię elektryczną jako koncesjonowany wytwórca w ramach kontraktów terminowych poprzez podmiot bilansujący oraz na rynku spot, tj. rynku bilansowym – aktualnie CEN[13]. Spółka jest podmiotem korzystającym z wyłączenia stosowania przepisów Ustawy w przypadku zamówień sektorowych związanych z m. in. dostawą energii lub paliw lub dystrybucją paliw gazowych na mocy prawa zamówień publicznych.[14] Tworząc klaster i podejmując się roli koordynatora klastra Elektrociepłownia Ciechanów miała więc już wieloletnie doświadczenie funkcjonowania na rynku energii elektrycznej jako podmiot profesjonalny i wiedzę o zasadach działania rynku od strony formalno-prawnej, jak i handlowej. Mieliśmy świadomość ryzyk i szans jakie daje utworzenia klastra.

Porozumienie członków Ciechanowskiego Klastra Energii

Jak wspomniano wyżej Ustawa reguluje obowiązkowy skład członków klastra. Jednym z jego członków musi być jednostka samorządu terytorialnego lub spółka z dominującym udziałem jst. W przypadku Ciechanowskiego Klastra Energii ten warunek został niejako podwójnie spełniony, gdyż klaster stworzyły dwa podmioty reprezentujące jst. Dlaczego nie włączyliśmy do klastra innych podmiotów? Kluczem była analiza zbilansowania popytu i podaży energii elektrycznej w klastrze w każdej godzinie doby w ciągu całego roku. Narzędziem jakie wykorzystaliśmy do analizy bilansu było udostępnione ówcześnie na stronach Ministerstwa Rozwoju i Technologii narzędzie wspomagające opracowanie bilansu energetycznego klastra energii lub innego podmiotu energetyki rozproszonej aktualnie dostępne na stronach Ministerstwa Klimatu i Środowiska w postaci arkusza bilansu[15]. Aby jednak wykonać ta analizę niezbędne było posiadanie danych wsadowych, czyli godzinowych profili zużycia energii elektrycznej punktów poboru energii elektrycznej zgłoszonych w klastrze i odpowiednio godzinowego profilu wprowadzania energii elektrycznej do sieci dystrybucyjnej przez odnawialne źródła wytwórcze działające w klastrze. Taka symulacja musi bowiem wykazać bilansowanie realizowane za pośrednictwem sieci elektroenergetycznej. Zużycie na potrzeby własne wykazuje profil zużycia punktów poboru energii, które są także punktami wprowadzania wytwarzanej energii elektrycznej do sieci dystrybucji. Profile zużycia energii elektrycznej można pozyskać od operatora systemy dystrybucji o ile punktu poboru mają liczniki cyfrowe. W przypadku ich braku pozyskanie profilu godzinowego może stanowić problem i wówczas należy skorzystać z pomocy profesjonalnych podmiotów posiadających „typowe” profile zużycia energii elektrycznej wykonujące analizy bilansowania. W przypadku Ciechanowskiego Klastra Energii posiadaliśmy godzinowe profile zużycia wszystkich punktów poboru, ponieważ Elektrociepłownia Ciechanów jeszcze przed utworzeniem Klastra uczestniczyła pośrednio w przetargach na dostawy energii elektrycznej do obiektów Gminy Miejskiej Ciechanów i realizowała dostawy poprzez spółki świadczące usługi bilansowania i mające koncesje na obrót energią. Ten aspekt rozwiązania współpracy w zakresie sprzedaży wytworzonej w Elektrociepłowni Ciechanów energii elektrycznej pozostawię jednak jako nasz chroniony now how.

Jakie cele przyświecały członkom Ciechanowskiego Klastra Energii i czy faktycznie idea  bilansowania wytwarzanej lokalnie energii elektrycznej jest możliwa w narzuconej ustawą strukturze podmiotowej klastra?

Przedmiotem działalności oraz celami do osiągnięcia przez Ciechanowski Klaster Energii zapisanymi w porozumieniu klastra są:

1. współpraca w zakresie wytwarzania oraz magazynowania energii elektrycznej z odnawialnych źródeł energii (OZE),
2. bilansowanie potrzeb lokalnych w zakresie energii elektrycznej i potencjału wytwórczego energii elektrycznej z OZE w klastra,
3. budowa nowych jednostek wytwórczych OZE oraz magazynów energii przez członków klastra wspólnie lub indywidualne dla zapewnienia pełnej, lokalnej samowystarczalności energetycznej z priorytetem wykorzystania zasobów lokalnych,
4. współpraca w zakresie rozwoju możliwości lokalnej dystrybucji i obrotu energią elektryczną,
5. wykorzystanie lokalnego potencjału zasobów energetycznych dla zapewnienia ograniczenia niskiej emisji i ochrony środowiska naturalnego w miejscach ich zamieszkania,
6. optymalizacja kosztu zużycia energii elektrycznej poprzez racjonalizację jej produkcji i konsumpcji w oparciu o lokalne zasoby i korzystanie z programów wsparcia dla klastrów,
7. zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego poprzez dywersyfikację źródeł energii elektrycznej,
8. edukacja ekologiczna w zakresie OZE,
9. ograniczenie emisji gazów cieplarnianych na obszarze działania członków Klastra poprzez inwestycje w OZE,
10. wspieranie innowacyjnych technologii w zakresie efektywnego zarządzania energią.

W praktyce priorytetowym celem, który wydawał nam się najbardziej realny do realizacji, mając na uwadze ograniczenia wynikające z prawa o zamówieniach publicznych, był punkt 6 porozumienia, czyli optymalizacja kosztów energii. Możliwości w tym zakresie wynikały oczywiście już z wytwarzania energii na własne potrzeby w dwóch mikroinstalacjach należących do Gminy Miejskiej Ciechanów oraz wytwarzania energii w elektrociepłowni na biomasę i pozostałych jednostkach kogeneracyjnych należących do Elektrociepłowni Ciechanów nawet bez tworzenia Klastra. Jednak wartością dodaną wynikającą z Ustawy było prawo do rozliczania upustów od opłat za usługi dystrybucji. Ustawa bowiem w art. 184k. oraz art.184l.wskazują na możliwości uzyskania upustów od opłat zmiennych za usługi dystrybucji oraz możliwość zwolnienia z opłaty OZE i kogeneracyjnej, ale wskazuje też szereg warunków jakie należy spełnić by z tych uprawnień skorzystać. Natomiast art. 184m zawiera zasady dokonywania rozliczeń pomiędzy operatorem systemu dystrybucyjnego, a klastrem. Pierwszym podstawowym warunkiem jest oczywiście wpis klastra do rejestru prowadzonego prze URE. Celowo wymieniłam artykuły, w których mowa o korzyściach ekonomicznych wynikających z utworzenia klastra jakich przed 4 lipca 2024 r. nie było ponieważ są one w zupełnie innym miejscu Ustawy niż art. od 38aa. do 38af. O możliwościach stosowania rozliczeń wspomniano zgodnie z art. 184k w art. 38ad. dotyczącym obowiązków sprawozdawczych ciążących na koordynatorze klastra. Jak się w toku procedowania okazało, to nie jedyna okoliczność utrudniająca zrozumienie praw i obowiązków członków klastra wynikających z prawa. Wrócimy jeszcze do tej kwestii.

Bariery w praktycznym, a nie wirtualnym bilansowaniu się lokalnie członków klastra na zasadach kupno-sprzedaż energii

Główną ideą tworzenia klastra jest wytwarzanie energii elektrycznej z odnawialnych źródeł energii i bilansowanie się lokalnie członków klastra podażowo i popytowo. W powszechnym rozumieniu ma to oznaczać możliwość sprzedawania sobie wzajemnie energii dla punktów poboru przez członków klastra i prowadzenie rozliczenia kosztów energii wewnątrz klastra bez udziału podmiotów trzecich. W praktyce niestety jest zupełnie inaczej i tu idea zderza się z rzeczywistością regulacyjną. W zakresie ograniczeń związanych z koncesjonowaną działalnością oraz ograniczeniami wynikającymi z prawa zamówień publicznych. Ponieważ Ustawa wskazuje, że aby klaster został zarejestrowany jednym z jego uczestników musi być podmiot publiczny objęty prawem zamówień publicznych w zakresie obowiązku przeprowadzania przetargów na zakup energii. W przypadku Ciechanowskiego Klastra Energii Gmina Miejska Ciechanów nie może kupić energii elektrycznej od Elektrociepłowni Ciechanów powołując się na porozumienie klastra i ideę bilansowania się lokalnie. Musi ogłosić przetarg zgodnie z prawem zamówień publicznych. Elektrociepłownia Ciechanów nawet mając koncesję na obrót energią elektryczną, aby sprzedać energię członkowi klastra gminie miejskiej musiałaby każdorazowo wziąć udział w przetargu na takich samych zasadachm, jak inni oferenci. Ustawa o zamówieniach publicznych nie przewiduje tu bowiem żadnych preferencji. Nie ma więc nigdy gwarancji na mocy obowiązującego prawa, że członek klastra, będący wytwórcą energii elektrycznej z OZE, będzie dostawcą członka klastra objętego ustawa o zamówieniach publicznych. Nie ma więc w praktyce gwarancji lokalnego zużycia wytworzonej energii w ramach rozliczeń bilansu klastra. Aczkolwiek technicznie rzecz biorąc, energia wytworzona lokalnie i wprowadzona do sieci dystrybucji prawdopodobnie zostanie zużyta w pierwszej kolejności na potrzeby obiektów podłączonych do tej samej lokalnej sieci dystrybucji, a nie przesłana w świat. I to jest wartość dodana rozwoju energetyki rozproszonej. Elektrociepłownia Ciechanów jako posiadająca koncesję obejmująca tylko wytwarzanie – korzysta z usług bilansowania i raportowania obrotu energią przez podmiot zewnętrzny i tylko sprzedaje wytworzoną energię wprowadzoną do sieci elektroenergetycznej na warunkach stworzonych przez rynek konkurencyjny oparty o notowania cen na Towarowej Giełdzie Energii (TGE) lub rynku bilansującym. Nie ma więc tu możliwości faktycznych dwustronnych bezpośredni relacji pomiędzy uczestnikami klastra w zakresie wzajemnych dostaw lub odbioru energii w ramach bilansowania. Byłoby to możliwe tylko jeśli w klastrze byłby podmioty nie objęte ustawą o zamówieniach publicznych, ale wówczas nie byłby to klaster, który można zarejestrować.

Jeśli więc chcemy  stworzyć klaster energii nie dla niespełnialnej idei, ale zgodnie z obowiązującym prawem i następnie go zarejestrować, aby docelowo uzyskać oszczędności na kosztach dystrybucji energii elektrycznej – to w praktyce należy skoncentrować się na praktycznym bilansowaniu energii elektrycznej z odnawialnych źródeł energii, ale tylko wirtualnie.

Co warto włączyć do klastra, a czego nie warto?

Jak już wspomniano wyżej, najbardziej istotnym elementem wniosku o rejestrację oraz następnie wniosku o do OSD składanymi przez koordynatora Klastra o rozliczenie upustów dla klastra energii jest wykaz punktów poboru energii oraz źródeł wytwarzania zgłaszanych do klastra. Decyzję w tej sprawie podejmują członkowie klastra, mając na uwadze cele jakie chcą osiągnąć. Decyzja o wyborze punktów poboru energii zgłoszonych do klastra podyktowania była osiągnięciem maksymalnego bilansowania się. Jeśli chodzi o zgłoszone jednostki wytwórcze w klastrze zgłoszono tylko odnawialne źródła energii, czyli elektrociepłownię na biomasę oraz mikroinstacje fotowoltaiczne zainstalowane na obiektach Gminy Miejskiej Ciechanów rozliczane w systemie net billing. Nie włączono do klastra mikroinstalacji, które mają prawo do korzystania z systemu rozliczeń net metering, czyli z rozliczania energii z „sieciowego magazynu energii”. Dlaczego? Ponieważ zgłoszenie mikroinstalacji do klastra pozbawia możliwości rozliczania w ramach prawa nabytego do „sieciowego magazynu energii” i mikroinstalacji przechodzi bezpowrotnie do rozliczeń w systemie net billing.[16] Kolejny haczyk w zapisach prawa, na które należy zwrócić uwagę – jeśli naszym celem jest uzyskanie upustów od opłat dystrybucyjnych – to obowiązek zapewnienia magazynów energii o mocy zależnej od mocy instalacji i jednostek wytwórczych zgłoszonych w klastrze.[17]

Istotnym z punktu widzenia planowania zasad funkcjonowania klastra zapisanych we wniosku o wpis do rejestru klastrów jest pkt. 4. Jeśli bowiem uwzględnimy w zgłoszeniu jednostki inne niż źródła odnawialne – zostaną one zsumowane do łącznej mocy zainstalowanej w klastrze zwiększając zobowiązania do zapewnienia w klastrze adekwatnie wyższej mocy magazynów energii. Może się to wiązać z koniecznością poniesienia wyższych nakładów. Zgłoszenie jednostek innych niż odnawialne źródła energii pozostaje bez wpływu na spełnienie warunków bilansowania klastra. Ustawa nie zobowiązuje członków klastra do ujęcia w porozumieniu klastra wszystkich źródeł wytwórczych i wszystkich punktów odbioru energii należących do członków klastra. To członkowie klastra decydują o zakresie ich działalności jaki zgłaszają do klastra – i warto dobrze ten zakres dobrze przemyśleć. Adekwatnie w odniesieniu do celów jakie chcemy osiągnąć. W tym celów ekonomicznych. I tu należy zauważyć, że zgłoszenie tylko odnawialnych źródeł energii umożliwia spełnienie warunku pierwszego i drugiego warunku na poziomie 100% i ogranicza ryzyko przekroczenia dopuszczalnej mocy zainstalowanej.  Jest to o tyle istotne, że od dnia 1 stycznia 2027 r. do dnia 31 grudnia 2029 r. warunek 2 wzrasta do poziomu co najmniej 50% energii elektrycznej wytwarzanej i wprowadzanej do sieci dystrybucyjnej w ramach tego klastra energii jest wytwarzana z odnawialnych źródeł energii. Poza tym łączna moc zainstalowana elektryczna instalacji odnawialnego źródła energii i jednostek wytwórczych nie może przekraczać  150 MW i musi umożliwiać pokrycie w ciągu każdej godziny nie mniej niż 50% łącznych dostaw energii elektrycznej do członków tego klastra energii. Od stycznia 2030 zwiększa się także wymóg zapewnienia łącznej mocy zainstalowanej elektrycznej magazynów energii wskazanych we wniosku do 5% łącznej mocy zainstalowanej instalacji odnawialnego źródła energii i jednostek wytwórczych. Należy więc mieć na uwadze ten progres wymagań wynikający z łącznej mocy jednostek wytwarzania, które zgłaszamy we wniosku o wpis do rejestru. Konsekwencją braku przemyślenia zakresu działalności związanej z wytwarzaniem energii elektrycznej przez członków klastra, która daje faktyczne prawa i korzyści ekonomiczne, ujmowanej w zgłoszeniu do rejestru może być konieczność poniesienia dodatkowych nakładów na magazyny energii elektrycznej lub utrata praw do upustów od opłat za dystrybucję. Nie warto więc zgłaszać w klastrze źródeł innych niż odnawialne źródła energii. W tym miejscu należy też wyjaśnić, że bilansowanie ilości wytworzonej i zużytej przez członków klastra energii odbywa się w interwale godziny. Rynek energii od lipca 2024 jest bilansowany w interwale 15 minut. Wymóg pokrycia do końca 2026 r. minimum 30% zapotrzebowania na energię elektryczną przez jednostki wytwórcze stanowiące źródła odnawialnej energii zgłoszone w klastrze dotyczy każdej godziny doby. Posiadanie więc tylko pogodozależnych źródeł odnawialnych typu fotowoltaika lub siłownia wiatrowa nie pozwoli na spełnienie tego wymagania. Konieczne jest posiadanie w klastrze sterowalnego, całodobowego źródła odnawialnej energii, by ten wymóg uprawniający do upustów spełnić. Tym bardziej, że od 2030 już 50% zapotrzebowania na energię elektryczną członków klastra musi być pokryte energią wytwarzaną w jednostkach stanowiących odnawialne źródła energii zgłoszone w ramach klastra. Dlatego tak ważna jest analiza symulacji bilansowania się energii w klastrze przed podjęciem działań w celu rejestracji klastra w rejestrze URE.

W Ciechanowskim Klastrze Energii źródłem całodobowym i sterowalnym jest elektrociepłownia na biomasę, a zasadniczo turbina parowa. Wykorzystanie mocy elektrociepłowni zależne jest jednak od zapotrzebowania na ciepło w systemie ciepłowniczym, które latem spada 10-krotnie. W celu uzupełnia mocy odnawialnych źródeł i maksymalizacji możliwości pozyskania upustów latem, kiedy spada zapotrzebowanie na ciepło, w szczególności w ciągu dnia latem, planowana jest budowa farmy fotowoltaicznej o mocy ok. 1 MWp. Instalacja powinna być uruchomiona do połowy 2025 r. Jej budowa jest uzasadniona potrzebą minimalizacji kosztów wytwarzania energii elektrycznej na potrzeby bilansowania klastra oraz realizacji kontraktów poprzez uniknięcie lub minimalizację zużycia paliw w godzinach z ujemnymi cenami energii elektrycznej, które dominują w godzinach pracy instalacji fotowoltaicznej.

Od 4 lipca 2024 weszły w życie zapisy Ustawy określające obowiązki operatora systemu dystrybucyjnego wobec członków klastra energii zawiązane uprawnieniami członków klastra nabywanymi na wniosek złożony przez koordynatora klastra. Ustawa bowiem określa szczegółowo obowiązki operatora systemu dystrybucyjnego elektroenergetycznego wobec członków klastra energii, jednak inicjatywa rozpoczęcia procesu wdrożenia systemu  rozliczeń uwzględniających upusty od opłat za usługi dystrybucji należy do koordynatora klastra. Procedowanie tych uprawnień związane jest z obowiązkiem przeprowadzenia przez operatora systemu dystrybucyjnego stosownej zmiany umów dystrybucji, wymiany liczników, o ile jest to konieczne i uzasadnione w przypadkach wymienionych w ustawie, w celu realizacji rozliczeń upustów od opłat za usługi dystrybucji z członkami klastra. Do tych kwestii wrócę jeszcze szczegółowo przy omawianiu barier na jakie natrafiliśmy przy realizacji jak nam się wydawało oczywistych, nabytych uprawnień wynikających z rejestracji klastra energii i zmian umów dystrybucji.

Korzyści z utworzenia klastra energii, czyli wsparcie operacyjne członków klastra

Poniższa tabela prezentuje zestawienie wszystkich rodzajów upustów jakie mogą być zastosowane wobec członków klastra w rozliczeniach z operatora systemu dystrybucyjnego w zależności od spełnienia warunków określonych ustawą.

Tab. 1. Zestawienie upustów jakie mogą być zastosowane wobec członków klastra w rozliczeniach z operatora systemu dystrybucyjnego oraz warunków określonych ustawą jakie należy spełnić, by nabyć do nich prawo

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Art. 184k. i Art.  184l Ustawy o odnawialnych źródłach energii

Zgodnie z zapisami Ustawy, operator systemu dystrybucyjnego elektroenergetycznego uwzględnia w rozliczeniach upustów od opłat za świadczenie usług dystrybucji przysługujących członkom klastra z zachowaniem proporcjonalnych udziałów poszczególnych członków tego klastra w łącznej sumie godzinowej poboru energii elektrycznej z sieci dystrybucyjnej. Analogicznie czyni Sprzedawca. Okresem rozliczeniowym w przypadku klastra jest miesiąc kalendarzowy. Istotny jest też fakt, że nie wiadomo co będzie po 2029 r. i czy upusty będą kontynuowane.

Zwracam w tym momencie uwagę na zapisy art. 184k dotyczącego uwarunkowań uzyskania upustów od opłat dystrybucyjnych dla członków klastra zawarte w punktach 4 i 5 Ustawy. Pierwszy z nich mówią o bezpowrotnej utracie prawa do rozliczenia mikroinstalacji w ramach systemu rozliczeń dokowanego na podstawie art. 4 ust. 1 Ustawy, czyli w systemie net metering (wirtualnego magazynu w sieci dystrybucji), w konsekwencji zgłoszenia takiej mikroinstalacji do klastra i nabycia prawa do korzystania z rozliczeń upustów. Punkt 5 mówi o utracie prawa do rozliczenia upustów na skutek wykreślenia klastra z rejestru, co może nastąpić jeśli przestaną być spełniane warunki uprawniające do wpisu do rejestru klastrów prowadzonego przez URE.

Współpraca klastra z operatora systemu dystrybucyjnego elektroenergetycznego – i co z tym systemem upustów?

Chcąc realizować cel Klastra w zakresie optymalizacji kosztów energii elektrycznej dla członków Klastra Elektrociepłownia Ciechanów, jako koordynator klastra energii – złożyła zgodnie zapisami Ustawy stosowany wniosek do operatora systemu dystrybucyjnego elektroenergetycznego o zmianę umów dystrybucji dla punktów poboru energii należących do członków klastra energii zgłoszonych do rejestru w celu uwzględnienia w nich nowych zasad rozliczeń. Byliśmy przy tym przekonani, że teoretycznie rozliczenie upustów mogłoby być możliwe wraz z wejściem w życie przepisów art. 184 k. i 184l. Ustawy, tj. od 4 lipca 2024 r. Wniosek Ciechanowskiego Klastra Energii ulegał w toku procedowania OSD Energa Operator S.A. uzupełnianiu. W ostatecznej wersji zawierał wymagane oświadczenie o rocznym zapotrzebowaniu członków klastra energii na energię elektryczną, określonym na podstawie danych pomiarowych z roku poprzedzającego rok złożenia tego oświadczenia, a w przypadku braku takich danych – o rocznym szacunkowym zapotrzebowaniu na energię elektryczną oraz potwierdzenie spełnienia wyżej opisanych warunków. Zasady nowej współpracy oraz kwestii kompletności wniosku uzgadniane były na merytorycznych roboczych spotkaniach z przedstawicielami OSD. W tym obszarze współpraca we wdrożeniu nowych rozwiązań, które obie strony się uczyły była bardzo konstruktywna. Jak się bowiem w praktyce okazało, naliczanie upustów wymaga nie tylko wymiany liczników i zmiany zapisów umów, ale także stworzenia dość skomplikowanego mechanizmu rozliczenia Klastra i dostosowanie do niego systemu informatycznego lokalnego OSD, którym jest  Energa Operator S.A. Uwzględnione bowiem muszą być analizy spełnienia poszczególnych progów bilansowania się uprawniających do określonego poziomu upustów. Uwzględnić także należy także zróżnicowanie stawek opłat dystrybucyjnych w zależności od kwalifikacji poszczególnych punktów poboru do danej taryfy.

Co prawda zgodnie z Ustawą jeśli wniosek złożony przez koordynatora klastra jest kompletny, sprzedawca ma 60 dni liczone od dnia złożenia tego wniosku na zawarcie nowych lub zmianę dotychczasowych umów z członkami klastra energii i 90 dni na wprowadzenie nowych rozliczeń. Jednak nasz przypadek był przecieraniem szlaków i wymagał nieco więcej czasu. Poza tym jak się okazało, okoliczności niezależne od OSD i Ciechanowskiego Klastra Energii uniemożliwiały wprowadzenie nowych zasad rozliczeń mimo spełnienia wszystkich warunków formalno-prawnych i technicznych przez strony umów, więc obie strony nie czuły presji, by zakończyć procedury zmian jak najszybciej.  

Okazało się bowiem, że w wprowadzenie zapisów Ustawy dotyczących mechanizmu wsparcia dla klastrów energii, o którym mowa w art. 184k ust. 1 Ustawy z dnia 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii (Dz.U. z 2023 r. poz. 1436 z późn. zm.) jest uwarunkowane od notyfikacji tego instrumentu wsparcia i wydania stosownej decyzji przez Komisję Europejską. Wynika to z zapisów art. 48 pkt 2 Ustawy z dnia 17 sierpnia 2023 r. o zmianie Ustawy o odnawialnych źródłach energii oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1762).  Dlatego stosowanie zapisów o upustach zostało odroczone i według informacji udzielonej przez Ministerstwa Klimatu i Środowiska, które złożyło do Komisji Europejskiej zgłoszenie prenotyfikacyjne w dniu 6 czerwca 2024 r. postępowanie prenotyfikacyjne i następczo notyfikacyjne mogą trwać od kliku do kilkunastu miesięcy.  Okazało się więc, że wsparcie klastrów energii jest kwestią czysto teoretyczną i z rejestracji Klastra według nowych zasad nadal nic nie wynika. Na szczęście nie ponieśliśmy w Ciechanowskim Klastrze Energii dodatkowych nakładów z tytułu tworzenia Klastra poza opłatami skarbowymi i czasem na przygotowanie dokumentów. Jednak jest to ważna informacja dla kolejnych Klastrów „w budowie”, by wstrzymały się z decyzjami o ewentualnych nakładach, np. na magazyny licząc na wsparcie operacyjne w formie upustów, bo aktualnie go brak i nie ma konkretnego terminu kiedy i 100% pewności, że będzie. W szczególności, że Ustawa wskazuje aktualnie, że upusty w obecnym kształcie będą możliwe do uzyskania do końca roku 2029, a kto wie co będzie dalej. Przepisy o wsparciu rozwoju Klastrów jako formy społeczności energetycznych są więc „martwe z powodu spóźnionego zgłoszenia i aktualnego braku notyfikacji, a z drugiej strony w aspekcie możliwości bilansowania się popytu i podaży lokalnie w praktyce są sparaliżowane prawem o zamówieniach publicznych.

Tak więc pierwszy zarejestrowany w Polsce klaster energii pomimo skutecznego zawarcia z OSD Energa Operator S.A. nowych umów o świadczenie usług dystrybucji, w których uwzględnione zostaną  nowe zasady rozliczeń świadczonych usług dystrybucji – nie będzie mógł jeszcze długo korzystać z upustów.

Podsumowanie

Podsumowując szumne zapewnienia wspierania rozwoju inicjatyw obywatelskich do tworzenia społeczności energetycznych zapisane ustawą okazują się teorią, a praktyka to zdarzenie z barierami wynikającymi z niuansów opieszałego działania trybów administracyjnych. Niby Ustawa tworzy zachęty, ale okazuje się to tylko haczykiem dla naiwnych i polem minowym zapisów rozproszonych na ponad 170 stronach Ustawy, które niedoczytane lub źle zinterpretowane mogą przynieść więcej szkód niż korzyści. Zwłaszcza jeśli inicjatywa tworzenia społeczności energetycznej będzie dotyczyła podmiotów nie będących profesjonalistami na rynku energetycznym. Ciechanowski Klaster Energii nie poniósł nakładów na kosztowne doradztwo, tworzenie strategii i analizy finansowe, bo robiliśmy je samodzielnie. Jednak w przeciwnym wypadku nasze rozczarowanie co do zaawansowania notyfikacji zapisów Ustawy byłoby ogromne. Wnioski z analizy naszego studium przypadku są więc dość smutne, co do kondycji wdrażania rozwiązań innowacyjnych organizacyjnie i efektywnościowo w obszarze energetyki rozproszonej, prosumenckiej. Natomiast bardzo pozytywne co do współpracy z Urzędem Regulacji Energetyki i Energa Operator S.A., mającej na celu wypracowanie najlepszej ścieżki wdrożenia Ustawy dla umożliwienia działania klastra.

Przypisy:

1. Ustawa o odnawialnych źródłach energii z dnia 20.02.2015r. (Dz.U.2023.1436 t.j. 2023.07.27).
2. Ibidem, art. 184l ust.1-2
3. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/2413 z dnia 18 października 2023 r. zmieniająca dyrektywę (UE) 2018/2001, rozporządzenie (UE) 2018/1999 i dyrektywę 98/70/WE w odniesieniu do promowania energii ze źródeł odnawialnych oraz uchylająca dyrektywę Rady (UE) 2015/652.
4. Ustawa, op.cit.
5. Ibidem, art. 2
6. Ibidem, 38ab.
7. Ibidem, art.38ac.
8. Ibidem, art. 38aa.
9. Ibidem, art. 2 pkt.15.a
10. Dotyczy ilości energii, dla której zastosowano zasady rozliczeń, o których mowa w art. 184k ust. 1 ustawy, w podziale na członków klastra energii.
11. https://bip.ure.gov.pl/bip/rejestry-i-bazy/klastry/4569,Rejestr-Klastrow-Energii-wzory-dokumentow.html, data dostępu 29.08.2024.
12. System rozliczeń net metering dotyczy prosumentów, którzy zainstalowali mikroinstalację, wytworzyli wprowadzili do sieci dystrybucyjnej elektroenergetycznej po raz pierwszy energię elektryczną przed dniem 1 kwietnia 2022 r. i mogą korzystać z rozliczeń w ramach 12 miesięcznego wykorzystania energii elektrycznej wytworzonej i wprowadzonej do sieci dystrybucyjnej w ramach „wirtualnego magazynu” zgodnie z art. 4 ust.1 ustawy.
13. CEN to cena energii niezbilansowanej na rynku bilansującym prowadzonym przez PSE.
14. Ustawa prawo zamówień publicznych z dnia 11 września 2019 r (Dz.U.2023.1605 t.j. z dnia 2023.08.14), art. 364.
15. https://www.gov.pl/web/klimat/narzedzie-it-wspomagajace-opracowanie-bilansu-energetycznego-klastra-energii, data dostępu 29.08.2024 r.
16. Ustawa, op.cit., art.184k ust. 4
17. Ibidem, art.184l.

Bibliografia:

1. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/2413 z dnia 18 października 2023 r. zmieniająca dyrektywę (UE) 2018/2001, rozporządzenie (UE) 2018/1999 i dyrektywę
   98/70/WE w odniesieniu do promowania energii ze źródeł odnawialnych oraz uchylająca dyrektywę Rady (UE) 2015/652.
2. https://bip.ure.gov.pl/bip/rejestry-i-bazy/klastry/4569,Rejestr-Klastrow-Energii-wzory-dokumentow.html.
3. https://www.gov.pl/web/klimat/narzedzie-it-wspomagajace-opracowanie-bilansu-energetycznego-klastra-energii.
4. Ustawa o odnawialnych źródłach energii z dnia 20.02.2015 r. .(Dz.U.2023.1436 t.j. 2023.07.27).
5. Ustawa prawo zamówień publicznych z dnia 11 września 2019 r (Dz.U.2023.1605 t.j. z dnia 2023.08.14).

Autor: dr inż. Małgorzata Niestępska

(Artykuł z wydania 4/2024 „Nowa Energia”)