Jedne z największych wyzwań, z jakimi dziś musimy się zmierzyć zarówno jako branża, jak i konsumenci, to nieuniknione zmiany na rynku energii, w tym zmiany w sposobie funkcjonowania systemu elektroenergetycznego, a także coraz większa rola technologii pomp ciepła w tym procesie. Taryfy dynamiczne, które niebawem zostaną wprowadzone w Polsce, są istotnym elementem tych zmian. Mają służyć za impuls do zwiększania elastyczności sieci elektroenergetycznej i lepszego zarządzania energią przez odbiorców, m.in. na poziomie gospodarstw domowych. Dlatego właśnie taryfy dynamiczne w kontekście stosowania pomp ciepła stały się hasłem przewodnim XII Kongresu PORT PC, który odbył się 13 czerwca 2024 r. w Warszawie. Wydarzenie to, jak co roku, było jednocześnie okazją do podsumowania rynku pomp ciepła, zaprezentowania nowych trendów, projektów badawczych i publikacji.
XII Kongres PORT PC w liczbach:
▪ 200 uczestników – w tym reprezentanci firm producenckich, wykonawczych, projektowych, organizacji branżowych, środowiska naukowego i mediów.
▪ 16 prelegentów – wśród nich przedstawiciele zarządu EHPA i PORT PC, a także Narodowego Centrum Analiz Energetycznych i Polskich Sieci Elektroenergetycznych, Narodowego Centrum Badań i Rozwoju, Państwowego Instytutu Geologicznego, Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie oraz Regulatory Assistance Project (RAP).
▪ 5 sesji tematycznych – poświęconych wyzwaniom, szansom i perspektywom branży pomp ciepła i rynku tych urządzeń, jak również instalacjom gruntowych pomp ciepła, projektom z pompami ciepła dużej mocy oraz optymalizacji projektów termomodernizacyjnych.
▪ 2 panele dyskusyjne – z udziałem prelegentów i uczestników kongresu.
Dbamy o standardy, upowszechniamy wiedzę
XII Kongres PORT PC tradycyjnie rozpoczął się od powitania gości oraz wręczenia statuetki Polskiej Organizacji Rozwoju Technologii Pomp Ciepła. W tym roku laureatem został dr inż. Adolf Mirowski, uhonorowany za wybitny wkład w zastosowanie pomp ciepła w ogrzewnictwie i ciepłownictwie w Polsce. Jest on współautorem serii (8 części) wytycznych branżowych PORT PC, które dotyczą technicznych aspektów projektowania, wykonania i odbioru instalacji z pompami ciepła. Ich najnowsza, dziewiąta część – „Termiczne wykorzystanie górotworu – Test reakcji termicznej (TRT)” została przedstawiona właśnie na tegorocznym Kongresie PORT PC, a ogromny wkład w jej powstanie miał dr Mirowski.
Paweł Lachman, Prezes PORT PC, podkreślił w swoim wystąpieniu, że PORT PC jest jedyną organizacją z polskiej branży OZE, która opracowała takie kompleksowe wytyczne. Dedykujemy je profesjonalistom – projektantom, instalatorom czy osobom z nadzoru technicznego, zachęcając jednocześnie, by korzystali z nich także inwestorzy, przywołując wytyczne PORT PC w umowach zawieranych z wykonawcami. Gwarantują one wykonanie prac w zakresie instalacji pomp ciepła zgodnie z najlepszymi europejskimi standardami i aktualną wiedzą techniczną.
Kongres był również okazją do przedstawienia trzeciej już części z serii poradników PORT PC „Pompuj ciepło z głową”, zatytułowanej „Czy Twój dom jest gotowy na pompę ciepła?”. To jeden z elementów rozpoczętej w tym roku kampanii edukacyjno-informacyjnej PORT PC (https://www.pompujcieplozglowa.pl/), adresowanej do inwestorów indywidualnych oraz szeroko popularyzowanej w mediach i ogólnodostępnych kanałach informacyjnych. Najnowszy poradnik w przystępny sposób wyjaśnia przyszłym użytkownikom, jak istotne dla efektywnej pracy pompy ciepła jest poprzedzenie inwestycji profesjonalną i wnikliwą oceną standardu energetycznego budynku, stanu istniejącej instalacji grzewczej czy dostępności źródeł energii.
Kolejna, nowa publikacja na tegorocznym Kongresie to opracowana przez PORT PC polska wersja najnowszego europejskiego raportu przygotowanego w ramach kampanii „Clean Heat Europe” – „Jak Europa może wypełnić lukę czystego ciepła?”. Raport, bazując na szeroko zakrojonych badaniach, nakreśla obecną sytuację w zakresie wykorzystania czystego ciepła w kilkunastu krajach UE, w tym w Polsce. Zestawia ją z najnowszymi regulacjami unijnymi, a następnie podaje konkretne wnioski i zalecenia, kierowane m.in. do władz krajowych. Niewątpliwie, ważna lektura dla branży i przedstawicieli administracji lokalnej czy krajowej.
Jesteśmy ważną częścią europejskiego rynku pomp ciepła Honorowym gościem XII Kongresu PORT PC był Patric Crombez, nowy Prezes Zarządu Europejskiego Stowarzyszenia Pomp Ciepła (EHPA). To duża organizacja sektorowa, zrzeszająca aż 224 członków z 30 krajów Europy, w tym producentów, instalatorów i środowiska naukowe, która na stałe współpracuje m.in. z międzynarodową organizacją gospodarczą CECA, Międzynarodową Agencją Energetyczną (IEA) czy Międzynarodową Agencją Energii Odnawialnej (IRENA). Od lat członkiem EHPA jest również Polska Organizacja Rozwoju Technologii Pomp Ciepła.
Wystąpienie Prezesa Patrica Crombeza było poświęcone sytuacji na rynku pomp ciepła w Europie oraz wyzwaniom, jakie nas czekają w najbliższym czasie. Jak zaznaczył nasz gość, w 2023 r. w większości krajów UE odnotowano spadki sprzedaży pomp ciepła − ich główną przyczyną były wysokie ceny energii elektrycznej i ich niekorzystana relacja do cen gazu ziemnego. Tymczasem, aby do 2030 r. osiągnąć cel 60 milionów zainstalowanych pomp ciepła, potrzebujemy średniego rocznego wzrostu na poziomie 17%. Ogromne znaczenie ma zatem jak najszybsze wprowadzenie w życie planu działania Komisji Europejskiej dla pomp ciepła, który pomoże pokonać istniejące bariery rozwoju tego rynku. Jego ogłoszenia spodziewamy się w IV kwartale tego roku. W odniesieniu do cen energii elektrycznej i gazu, Prezes EHPA podkreślił, że ich relacja nie powinna być wyższa niż około 2:1, aby pompy ciepła stały się atrakcyjnym kosztowo i powszechnie stosowanym rozwiązaniem grzewczym.
Patric Crombez nawiązał również do jakości pomp ciepła, wskazując na szybko rosnące znaczenie systemu certyfikacji HP Keymark. To dobrowolny, europejski znak jakości, obejmujący szeroką gamę różnych typów pomp ciepła, który jest własnością europejskich organizacji normalizacyjnych CEN i CENELEC. Wyróżnia się on najwyższą wiarygodnością, m.in. dzięki stosowaniu systemu kontroli tzw. trzeciej strony oraz stałej weryfikacji jakości produkowanych urządzeń (coroczne badania urządzeń losowo wybieranych z linii produkcyjnej). Obecnie jest uznawany w 10 europejskich krajach (w tym we Francji, Niemczech czy Wielkiej Brytanii), stanowiąc rekomendację wysokiej jakości oznaczonych nim produktów.
Kierunki rozwoju technologii pomp ciepła
O perspektywach rozwoju technologii pomp ciepła w krajach Unii Europejskiej mówił również dr inż. Marek Miara, obecnie Wiceprezes EHPA, wieloletni członek PORT PC i ambasador kampanii PORT PC „Pompuj ciepło z głową”. W zakresie trendów rynkowych wskazał, że coraz częściej pompy ciepła montuje się w starych budynkach. Zmienia się też świadomość instalatorów – coraz więcej wykonawców specjalizuje się w montażu pomp ciepła. Jednocześnie wyraźnie poszerza się obszar zastosowań tej technologii – na budynki wielorodzinne, a także sieci ciepłownicze, w których wykorzystuje się pompy ciepła bardzo dużej mocy i zapewniające wysoką temperaturę.
Wśród trendów technologicznych Marek Miara zwrócił uwagę zwłaszcza na modułowość i standaryzację, które już niebawem będą kluczowe nie tylko dla samych pomp ciepła, ale też w odniesieniu do wykonywania instalacji oraz renowacji budynków z zastosowaniem tych urządzeń. Postępuje również proces zmiany czynników chłodniczych w pompach ciepła (głównie na propan – R290 i R32). Większość tych zjawisk możemy zaobserwować także w Polsce.
Szczególnym wyzwaniem dla branży będą jednak nowe modele biznesowe związane z zastosowaniem pomp ciepła w budynkach. W Unii Europejskiej lawinowo rosną inwestycje w tego typu start-upy, a na rynku pojawiają się oferty dla konsumentów w różnych konfiguracjach. Generalnie odchodzi się w nich od tradycyjnego układu na linii: producent – instalator – klient indywidualny. Coraz większą rolę odgrywa zadowolenie użytkownika oraz takie elementy jak magazyn energii, instalacja PV, smart home, elektromobilność, system energetyczny. Rośnie też znaczenie dodatkowych podmiotów: usługodawcy, dostawcy energii, agregatora czy operatora sieci elektrycznych. Główna idea nowych modeli biznesowych to zapewnienie użytkownikom zadowolenia z czystego i komfortowego ogrzewania przez wyspecjalizowanych w tym zakresie usługodawców.
Taryfy dynamiczne, czyli jak wspierać elastyczność systemu elektroenergetycznego
Rozwój technologii pomp ciepła jest silnie uwarunkowany sytuacją na rynku energii – zwłaszcza w zakresie polityki cenowej, a jednocześnie upowszechnienie pomp ciepła, któremu towarzyszy przyrost instalacji OZE, wymusza zmiany w systemie elektroenergetycznym. O tym, jak transformacja ta przebiega w Polsce i jakie są jej perspektywy w najbliższych latach, mówił dr Artur Kopijkowski-Gożuch, Dyrektor Biura Narodowego Centrum Analiz Energetycznych (Polskie Sieci Elektroenergetyczne S.A.). Wskazał m.in. na znaczący przyrost udziału źródeł OZE w produkcji energii elektrycznej w Polsce w ostatnich latach, zwłaszcza w odniesieniu do fotowoltaiki (tylko w 2023 r. przybyło blisko 5 GW mocy PV). Potwierdził też, że zgodnie z prognozami, do 2030 r. potencjał Krajowych Sieci Energetycznych do przyłączania źródeł OZE w zakresie fotowoltaiki i elektrowni wiatrowych ma istotnie wzrosnąć – z obecnych 28 GW do 73,6 GW (bez uwzględnienia mikroinstalacji). Jednocześnie, jak zaznaczył, będą postępować zmiany w strukturze i sposobie funkcjonowania polskiego systemu elektroenergetycznego, a jednym z największych wyzwań będzie zapewnienie elastyczności tego systemu oraz odpowiednie zarządzanie popytem (m.in. przez kreowanie sygnałów cenowych).
Monika Morawiecka, Senior Advisor w Regulatory Assistance Project (RAP), podkreślała z kolei, że istotnym elementem elastyczności systemu elektroenergetycznego powinny się stać pompy ciepła. W tym celu niezbędne jest możliwie jak najlepsze skorelowane ich działania z sytuacją w tym systemie, czyli cenami (chwilowymi) energii, odzwierciedlającymi zarówno zmienny popyt, jak i generację energii z OZE. Bodźcem do wdrażania zmian są taryfy dynamiczne, których wprowadzenia niebawem spodziewamy się w Polsce. Z perspektywy klienta, użytkownika pompy ciepła, to rozwiązanie jest jak najbardziej opłacalne. Potwierdzają to analizy wykonane dla gospodarstw domowych z pompą ciepła w Belgii, Hiszpanii czy we Włoszech, które przeszły z tzw. płaskich taryf elektrycznych na taryfy dynamiczne. Oszczędności na rachunkach za energię sięgały tam średnio od ponad 500 do ponad 1300 euro rocznie. Elastyczny popyt ze strony gospodarstw domowych przynosi jednocześnie ogromne korzyści finansowe samemu systemowi elektroenergetycznemu. Pozwala ograniczyć zużycie paliw kopalnych oraz niezbędne inwestycje w magazyny, sieci czy elektrownie do bilansowania, dzięki czemu, według analiz, całkowity koszt systemu może być niższy o niemal 5 mld euro rocznie. Skorzystają na tym wszyscy odbiorcy energii, bo wszyscy składamy się na koszty jego funkcjonowania.
Co zatem powinna zrobić branża? − Do podstawowych wymagań stawianych pompom ciepła, takich jak zapewnienie komfortu cieplnego oraz konkurencyjności cenowej, trzeba dorzuć kolejne – możliwość elastycznej współpracy z systemem elektroenergetycznym. Jako warunki brzegowe dla elastyczności pomp ciepła Monika Morawiecka wskazała m. in. odpowiedni standard techniczny urządzeń (pompa ciepła plus system zarządzania zużyciem energii) oraz odpowiedni standard energetyczny budynku (plus dodatkowy magazyn ciepła lub energii). Bardzo ważne jest przy tym zadbanie o kompetencje nie tylko po stronie instalatorów, ale też projektantów czy doradców energetycznych, a także dobrą komunikację tematu, np. przez szeroką społeczną kampanię edukacyjną.
Istotne znaczenie będzie również miało wdrożenie przez państwo zachęt finansowych nagradzających odbiorców energii za elastyczność poboru czy stosownych wymagań regulacyjnych. Polityka Unii Europejskiej już teraz dopuszcza stosowanie w domu kilku liczników energii na różne taryfy do różnych urządzeń – dzięki temu taryfą dynamiczną można np. objąć tylko pompę ciepła (ew. dodatkowo pralkę, suszarkę czy zmywarkę), a także tylko dla zużywanej przez pompę ciepła energii obniżyć VAT do 5%.
Od lipca 2024 poprawia się konkurencyjność technologii pomp ciepła w Polsce
Przez ostatnie miesiące w wielu artykułach prasowych były serwowane informacje o dalszym, znaczącym wzroście cen energii elektrycznej – znacznie większym niż cen gazu ziemnego, co niewątpliwie zniechęcało inwestorów do zakupu pomp ciepła i mocno niepokoiło obecnych użytkowników tych urządzeń. Szum informacyjny mocno utrudniał przebicie się rzetelnym informacjom. Jak zatem będzie wyglądać sytuacja w kolejnych miesiącach po 1 lipca 2024 r.?
Z satysfakcją można powiedzieć, że korzystniej dla pomp ciepła, ponieważ wyraźnie poprawia się ich konkurencyjność w zakresie kosztów eksploatacji. Wyjaśnił to w swojej prezentacji Paweł Lachman, Prezes PORT PC. Zaznaczył przy tym, że użytkownicy pomp ciepła, którzy dotychczas w większości płacili za zużytą przez te urządzenia energię elektryczną według stawek rynkowych (a nie zamrożonych), od początku 2024 r. zyskali już realną obniżkę kosztów tej energii o około 10%, ponieważ ceny rynkowe spadły. Po 1 lipca zyskają kolejne obniżki na poziomie ponad 10%.
Ustawa o czasowym ograniczeniu cen energii, gazu ziemnego i ciepła systemowego, która weszła w życie 1 lipca 2024 r., przedłuża mrożenie cen energii elektrycznej dla gospodarstw domowych do końca 2024 r. i jednocześnie podnosi poziom tych cen. Znosi jednak limity zużycia tańszej energii, dzięki czemu cała energia zużywana w domach wyposażonych w pompy ciepła będzie liczona według cen mrożonych, niższych niż rynkowe. To z kolei oznacza, że pomimo wzrostu poziomu mrożonych cen energii i opłat dystrybucyjnych, za ogrzewanie pompą ciepła ich użytkownicy zapłacą mniej.
Jednocześnie nasz rząd zdecydował się częściowo urealnić ceny gazu ziemnego – więcej niż sądzono wzrosną ceny tego paliwa (średnio o ok. 19%) oraz stawki za jego dystrybucję, a przeciętny wzrost rachunków przy ogrzewaniu domu gazem, przy uwzględnieniu VAT, wyniesie ok. 21%. To wszystko powoduje, że relacja ceny energii elektrycznej (w często używanej taryfie G12w) oraz ceny gazu ziemnego wyraźnie poprawia się na korzyść energii elektrycznej, osiągając w II połowie 2024 r. proporcję 2,3 : 1. Dodajmy, że w 2023 r. proporcja ta była wyjątkowo niekorzystna dla pomp ciepła i wynosiła 3,4 : 1.
I na koniec kolejne wyjaśnienie zamieszania z cenami energii. Wspomniana ustawa o czasowym ograniczeniu cen energii, gazu ziemnego i ciepła systemowego została podpisana przez Prezydenta RP 7 czerwca br. Na tyle późno, że dostawcy energii dokonali prognoz i wysłali odbiorcom faktury (zawyżone) bez uwzględnienia nowych uregulowań. Ich korekta niewątpliwie zostanie dokonana, ale nadpłaty prawdopodobnie będą uwzględnione dopiero przy wystawianiu faktur na kolejny okres rozliczeniowy.
Serdecznie dziękujemy sponsorom i patronom XII Kongresu PORT PC za ich wkład w popularyzację wiedzy o technologii pomp ciepła oraz rozwój naszej branży. Uczestników kongresu zapraszamy zaś na kolejny kongres, w 2025 r.
Źródło: PORT PC
