ACER opublikowała najnowszy raport na temat ograniczeń w przesyle gazu w Unii Europejskiej w 2023 r. Dostosowanie popytu, podaży oraz ścieżek przepływu gazu po zamknięciu kierunku rosyjskiego przełożyły się na poprawę sytuacji w stosunku do roku 2022.
30 maja 2024 r. Agencja ds. Współpracy Organów Regulacji Energetyki (ang. Agency for Cooperation of Energy Regulators, ACER) opublikowała jedenasty już raport z monitorowania występowania ograniczeń kontraktowych w punktach połączeń międzysystemowych (ang. Interconnection Point, IP) dla gazu ziemnego w Unii Europejskiej oraz sposobami radzenia sobie z ograniczeniami[1].
Najważniejsze wnioski z monitorowania przez ACER ograniczeń kontraktowych występujących w krajach Unii Europejskiej w 2023 r.:
- ograniczenia zmniejszyły się względem 2022 r., ale nadal występują na trasach przepływu gazu na kierunku zachód-wschód;
- ograniczenia kontraktowe stwierdzono na 35 stronach punktów IP (wejście do lub wyjście z systemu), co stanowi spadek z poziomu 50 stron IP w 2022 r.;
- nowe moce importowe LNG zwiększyły podaż gazu ziemnego, poprawiając sytuację w punktach wejścia do UE z Norwegii i Wielkiej Brytanii;
- poprawa warunków rynkowych w punktach z największymi ograniczeniami przyczyniła się do zmniejszenia różnic między cenami gazu w hubach. W konsekwencji obniżyło to motywację użytkowników sieci do płacenia premii aukcyjnej[2] za zdolności przesyłowe gazu między tymi hubami;
- liczba aukcji zakończonych premią dla rocznych, kwartalnych i miesięcznych produktów na przepustowość spadła do 155 w 2023 r. z 398 w 2022 r.
- w 2023 r. wolumen nieudanych zamówień wyniósł ok. 3.000 GWh/d, natomiast łączna ilość zdolności udostępnionej w ramach rynku wtórnego i zdolności na zasadach przerywanych zaoferowanych przez operatorów wyniosła ok. 570 GWh/d. Oznacza to, że nie udało się zaspokoić zapotrzebowania użytkowników systemu, którzy nie uzyskali zdolności przesyłowych na rynku pierwotnym;
- łączne przychody z ograniczeń kontraktowych uzyskane przez operatorów systemów przesyłowych wyniosły 140 mln euro, co stanowi znaczny spadek w porównaniu z 3,4 mld euro w 2022 r. Wartość ta pozostaje jednak wysoka w porównaniu z poziomem sprzed kryzysu, który w 2021 r. wynosił 55 mln euro;
- mechanizm nadsubskrypcji i wykupu (ang. oversubscription and buy-back scheme) pozostaje najczęściej stosowaną procedurą zarządzania ograniczeniami kontraktowymi, przy czym wielkość przepustowości uwolnionej w ramach tego mechanizmu zmniejszyła się o ok. 15% w porównaniu z 2022 r. Wolumen przepustowości uwalniany w ramach mechanizmu rezygnacji z zakontraktowanej przepustowości (ang. surrender of contracted capacity) uległ spadkowi o prawie 8% w porównaniu z 2022 r. Łączna wielkość przepustowości uwolnionej dzięki mechanizmowi udostępniania zdolności ciągłej z jednodniowym wyprzedzeniem na zasadzie „wykorzystaj lub strać” (ang. firm day-ahead use-it-or-lose-it, FDA UIOLI) oraz w ramach mechanizmu opartego na długoterminowej zasadzie „wykorzystaj lub strać” (ang. longterm use-it-or-lose-it, LT UIOLI), zmniejszyła się o połowę;
- ograniczenia fizyczne wystąpiły w przypadku siedmiu stron punktu IP z ograniczeniami kontraktowymi.
Źródło: ACER
Rekomendacje ACER dotyczące usprawnienia zarządzania ograniczeniami:
- sąsiadujący Operatorzy Sieci Przesyłowych powinni ściśle koordynować swoje działania, aby zmaksymalizować dostępność zdolności ciągłych i przerywanych;
- krajowe organy regulacyjne państw sąsiednich powinny współpracować w celu usunięcia wszelkich barier regulacyjnych, które utrudniają optymalne wykorzystanie istniejącej sieci na potrzeby rekonfiguracji tras dostaw;
- OSP muszą ocenić, czy potrzebne są nowe inwestycje w celu wyeliminowania fizycznych wąskich gardeł, które utrzymują się po optymalizacji operacyjnej;
- krajowe organy regulacyjne muszą ocenić, czy inwestycje mające na celu wyeliminowanie strukturalnych wąskich gardeł są zgodne z polityką energetyczną i klimatyczną UE oraz wymogami w zakresie bezpieczeństwa dostaw.
Więcej informacji na temat wyników z monitoringu ograniczeń kontraktowych na połączeniach transgranicznych między systemami przesyłowymi gazu ziemnego w UE w 2023 r. oraz Raport wraz z technicznym załącznikiem są dostępne na stronie internetowej ACER.
***
Ograniczenia kontraktowe, zgodnie z definicją zawartą w rozporządzeniu 715/2009, rozumiane są jako sytuacja, w której poziom zapotrzebowania na zdolność ciągłą (gwarantowaną przez operatora systemu przesyłowego na podstawie umowy z użytkownikiem sieci) przekracza zdolność techniczną. Oznacza to sytuację, w której istniejąca wolna przepustowość pojawiająca się wskutek niewykorzystywania jakiejś części sprzedanej przepustowości, nie może być udostępniona przez operatora systemu przesyłowego ze względu na jej zarezerwowanie w ramach umowy z danym użytkownikiem sieci.
Występowanie ograniczeń kontraktowych jest postrzegane jako czynnik blokujący wymianę transgraniczną gazu ziemnego i tym samym hamujący rozwój wspólnego rynku gazu w UE.
Procedury zarządzania ograniczeniami są przyjętym sposobem radzenia sobie z ograniczeniami kontraktowymi[3]. Wprowadzają one zasady traktowania niewykorzystanej przepustowości w ramach zawartych umów, co ma na celu ułatwienie transgranicznej wymiany gazu, z zachowaniem poszanowania istniejących umów w punktach transgranicznych IP, a jednocześnie z umożliwieniem dostępu do rynku innym uczestnikom.
W przypadku ograniczeń kontraktowych, operator systemu przesyłowego oferuje niewykorzystaną zdolność na rynku pierwotnym na warunkach przewidujących co najmniej jednodniowe wyprzedzenie i na zasadach przerywanych. Natomiast użytkownicy sieci zamierzający samodzielnie odsprzedać lub poddzierżawić swoją niewykorzystaną zakontraktowaną zdolność, powinni mieć prawo do takich działań na rynku wtórnym – z zachowaniem indywidualnych rozwiązań przyjętych w państwie członkowskim dotyczących powiadamiania operatora systemu przesyłowego o takich działaniach[4].
[1] Publikacja raportu jest wypełnieniem obowiązku nałożonego na ACER w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 715/2009 z 13 lipca 2009 r. w sprawie warunków dostępu do sieci przesyłowych gazu ziemnego.
[2] Premia aukcyjna występuje, gdy zapotrzebowanie rynku na przepustowość w aukcji przewyższa ofertę operatora, co skutkuje wyższymi cenami produktu z zakresu zdolności.
[3] Procedury zarządzania ograniczeniami (ang. congestion management procedures – CMP) opisane są w Wytycznych stanowiących Załącznik I do rozporządzenia TPA (Pkt 2).
[4] W Polsce stosowane są obydwa schematy działań reagowania na ograniczenia kontraktowe, zarówno działania po stronie operatora systemu przesyłowego, jak i po stronie użytkownika sieci.
Źródło: Urząd Regulacji Energetyki
