Instytut Energetyki został powołany uchwałą Rady Ministrów z dnia 2 listopada 1953 r. jako jednostka badawczo-rozwojowa. W ciągu 70 lat historii jego struktura podlegała licznym zmianom. W 2008 r. decyzją Ministra Gospodarki, sprawującego wówczas nadzór nad Instytutem, zostały do niego włączone Instytut Techniki Cieplnej w Łodzi oraz Instytut Techniki Grzewczej i Sanitarnej w Radomiu, funkcjonujące od tego czasu jako oddziały. W 2010 r. Instytut Energetyki został przekształcony w instytut badawczy. W 2016 r. nadzór nad nim objął Minister Energii. Od 2020 r. nadzór nad Instytutem sprawuje Minister Klimatu i Środowiska.
Początkowe zadania Instytutu polegały na wspomaganiu energetyki zawodowej w dziedzinie eksploatacji i budownictwa energetycznego, upowszechnianiu postępu technicznego w zakresie wytwarzania, przesyłu, dystrybucji i użytkowania energii elektrycznej oraz popieraniu ruchu racjonalizatorskiego i nowatorskiego w energetyce. Prowadzone wówczas prace badawcze były ograniczone do konwencjonalnej energetyki cieplnej wykorzystującej paliwa kopalne, przede wszystkim węgiel. Przemiany, jakie zaszły w polskiej gospodarce po 1989 r., w szczególności znaczne zmniejszenie zużycia energii przez przemysł, wpłynęły na zmianę hierarchii potrzeb krajowej energetyki, do czego Instytut musiał się przystosować. Stopniowa integracja Polski z Unią Europejską przyniosła kolejne zmiany, w tym konieczność przystosowania się energetyki do nowych standardów emisji. Przekształcenia te sprawiły, że punkt ciężkości w działalności Instytutu przesunął się w kierunku ekologicznych, wysokosprawnych i innowacyjnych technologii elektroenergetycznych.
Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej było początkiem nowego etapu w historii badań prowadzonych w Instytucie. Jego charakterystyczną cechą było rosnące zaangażowanie zespołów badawczych w realizację programów międzynarodowych. Początkowo uczestnictwo w 5. Programie Ramowym UE zaowocowało pojawieniem się nowych kierunków badawczych związanych z niekonwencjonalnymi technologiami energetycznymi, takimi jak energetyczne wykorzystanie biomasy, czyste technologie węglowe czy ogniwa paliwowe. W późniejszym okresie tematyka ta poszerzyła się obejmując m. in. systemy Smart Grids, problematykę efektywności energetycznej oraz wytwarzanie zaawansowanych technologicznie wysokotemperaturowych ogniw paliwowych, a w ostatnich latach – o rozwój technologii wodorowych. Od 2000 r. Instytut uczestniczył lub uczestniczy w realizacji 42 projektów Programów Ramowych UE, w tym 14 projektów programu Horyzont 2020, a także 5 projektów Funduszu Badawczego Węgla i Stali UE oraz szeregu innych projektów międzynarodowych.
Obecnie Instytut Energetyki jest nowoczesnym ośrodkiem badawczym, odgrywającym w Polsce wiodącą rolę w zakresie technologii wytwarzania, przesyłu, dystrybucji i użytkowania energii i nośników energii. Pracownie Instytutu są wyposażone w najwyższej klasy sprzęt pomiarowo-badawczy, a szereg laboratoriów posiada akredytację Polskiego Centrum Akredytacji. Pracownicy Instytutu aktywnie uczestniczą we współpracy międzynarodowej, a także są autorami licznych publikacji i patentów.
Wizja Instytutu Energetyki, to wiodący na rynku europejskim instytut badawczo-rozwojowy w obszarze energetyki, pełniący rolę doradczą i ekspercką dla władz lokalnych i państwowych oraz przedsiębiorstw, renomowany w międzynarodowym środowisku naukowym, aktywnie uczestniczący w kreowaniu polityki energetycznej oraz zapewniający stały i zrównoważony rozwój pracowników.
W perspektywie dokonującej się w Polsce transformacji energetycznej, dynamicznie zmieniającego się otoczenia geopolitycznego, agresji rosyjskiej na Ukrainę oraz potencjalnego zagrożenia dla polskiej infrastruktury elektroenergetycznej, niezwykle istotnym staje się wsparcie funkcjonowania państwa poprzez wykorzystanie potencjału badawczego, eksperckiego i infrastrukturalnego Instytutu.
Dnia 10 marca 2021 r. ogłoszone zostało Obwieszczenie Ministra Klimatu i Środowiska prezentujące Politykę energetyczną Polski do 2040 r. (PEP2040) – strategię rozwoju sektora paliwowo-energetycznego, wyznaczającego ramy transformacji energetycznej w Polsce. W dokumencie tym stwierdza się, że „Ustawowym celem polityki energetycznej państwa jest bezpieczeństwo energetyczne, przy zapewnieniu konkurencyjności gospodarki, efektywności energetycznej i zmniejszenia oddziaływania sektora energii na środowisko”. Polityka energetyczna Polski do 2040 r. musi uwzględniać przeciwdziałanie zmianom klimatycznym, konieczność zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego, sprawiedliwej transformacji, odbudowę po pandemii koronawirusa, stabilizację rynku pracy, zapewnienie trwałego rozwoju gospodarki i wzmocnienie jej konkurencyjności.
Ponadto 24 lutego 2022 r., nastąpił bezprecedensowy atak Federacji Rosyjskiej na Ukrainę, w efekcie którego nastąpiła niewyobrażalna skala cierpienia i zniszczeń oraz drastycznie podniósł się poziom zagrożenia dla państwa polskiego i jego systemu elektroenergetycznego. Wiąże się to ściśle z bezpieczeństwem infrastruktury wytwórczej, dystrybucyjnej i przesyłowej energii. Bezpieczeństwo energetyczne jest więc traktowane jako jeden z najwyższych priorytetów państwa.
Instytut Energetyki wykazuje aktywność w wielu obszarach na rzecz transformacji energetycznej, ze szczególnym uwzględnieniem bezpieczeństwa energetycznego. Przykładem tych działań jest aktywność Instytutu Energetyki w tworzeniu Polskiej Strategii Wodorowej oraz Polskiego Porozumienia Wodorowego oraz członkostwo we wszystkich dolinach wodorowych, utworzonych w ramach Polskiej Strategii Wodorowej. Innym świadectwem aktywności Instytutu było współorganizowanie konferencji związanych z bezpieczeństwem energetycznym, np. „Energetyka Jądrowa – Rozwiązania dla Polski” (w dniu 22 września 2022) oraz „Kryzys energetyczny a wzrost znaczenia wodoru” (w dniu 22 listopada 2022), które odbyły się z udziałem Ministrów i innych znaczących uczestników paneli dyskusyjnych, reprezentujących polski sektor energetyczny.
Źródło: Instytut Energetyki – Instytut Badawczy
