Odchodzimy od modelu gospodarki linearnej na rzecz gospodarki obiegu zamkniętego. Staramy się odejść od zasady wyprodukuj-użyj-wyrzuć i przejść do zasady maksymalnego wykorzystania potencjału produktu, a po zakończeniu jego cyklu życia – ponownie go wykorzystać, czyli zawrócić do obiegu. W ten sposób możliwe jest zaoszczędzenie zasobów naturalnych oraz zmniejszenie liczby wytwarzanych odpadów. Według danych publikowanych co roku przez GUS, w 2021 r. w Polsce zebrano 13,7 mln ton odpadów komunalnych. W przeliczeniu na jednego mieszkańca kraju przypadało średnio 358 kg zebranych odpadów komunalnych. W tym samym czasie średnia ilość wytwarzanych odpadów w przeliczeniu na jednego mieszkańca Unii Europejskiej wynosiła 530 kg odpadów. Należy pamiętać, że dane GUS odnoszą się do ilości zebranych odpadów, a nie wytworzonych. Niestety znaczna część odpadów w naszym kraju w dalszym ciągu jest porzucana na dzikich wysypiskach, bądź spalana w domowych paleniskach. Szacuje się, że rzeczywista ilość wytwarzanych odpadów w Polsce kształtuje się na poziomie co najmniej 15 mln ton rocznie.
GUS wskazuje również, że udział odpadów komunalnych skierowanych w 2021 r. do odzysku wyniósł 60%. Procesom recyklingu poddano 3 680,7 tys. ton odpadów (26,9%), biologicznemu przetwarzaniu (kompostowanie lub fermentacja) 1 824,3 tys. ton (13,3%) oraz przekształcaniu termicznemu z odzyskiem energii 2 702,0 tys. ton (19,8%). Z danych GUS wynika również, że w Polsce wciąż duża część zebranych odpadów komunalnych unieszkodliwiana jest przez składowanie (38,7%). Tymczasem – zgodnie z celami Unii Europejskiej – do 2035 r. w ten sposób będzie można zagospodarować maksymalnie 10% odebranych i zebranych odpadów komunalnych.
Planując budowę Zakładu Odzysku Energii (ZOE), każdy z Inwestorów (bez względu na to czy jest to inwestor publiczny, czy prywatny) w trakcie konsultacji społecznych prowadzonych przy okazji procedury uzyskania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, a nawet tuż po ogłoszeniu samego planu realizacji takiego projektu, spotyka się z dość dużym oporem społecznym. Najczęstszym kontrargumentem podnoszonym przez stronę przeciwną budowie ZOE jest negatywny wpływ na poziomy recyklingu, jakie są wymagane ustawą o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. W tym artykule sprawdzimy tę tezę, na przykładzie obecnie funkcjonujących instalacji w Polsce. Jak dotąd w naszym kraju funkcjonuje osiem Zakładów Odzysku Energii zlokalizowanych w: Krakowie, Koninie, Szczecinie, Bydgoszczy, Białymstoku, Poznaniu, Warszawie i Rzeszowie, z czego ostatnie dwa są obecnie w rozbudowie. Kolejne instalacje w Olsztynie, Gdańsku, Starachowicach i Krośnie są w trakcie budowy.
Krakowska Ekospalarnia posiada zdolność przerobową na poziomie 245tys. Mg/r. W maju br. ogłoszono podpisanie umowy na dofinansowanie i pożyczkę z NFOŚiGW dla budowy trzeciej linii o wydajności 100 tys. Mg/r., którą nazwano Zakładem Odzysku Energii. Aby móc realnie zweryfikować jej wpływ na osiągane poziomy recyklingu od momentu jej uruchomienia, należy zweryfikować gminne sprawozdania, począwszy od 2018 r., co przedstawiono w tabeli 1.
[table id=35 /]
Przykład Krakowa bardzo dobrze obrazuje to, że pomimo funkcjonującej Instalacji do termicznego przekształcania odpadów, można (nawet z dużą nadwyżką) osiągać wymagania poziomów recyklingu.
Zakład Utylizacji Odpadów Sp. z o.o. w Koninie posiada zdolność przerobową na poziomie 94 tys. Mg/r. Instalację uruchomiono w grudniu 2015 r., dlatego do analizy wzięto pod uwagę osiągane przez gminę poziomy recyklingu, począwszy od 2017 r., co przedstawiono w tabeli 2.
[table id=37 /]
Od momentu uruchomienia ZUO w Koninie dwukrotnie (2018 i 2020) nie osiągnięto wymaganego poziomu recyklingu. Jednak należy zwrócić uwagę na dwa ostatnie lata, które są rozliczane już według ogółu odebranych i zebranych odpadów komunalnych, poddanych recyklingowi. Obecnie Konin spełnia wymagania, które obowiązują na 2024 r.
Kolejną instalacją jest Zakład Unieszkodliwiania Odpadów – Eco-Generator w Szczecinie, uruchomiony w 2017 r., o wydajności rzędu 176 tys. Mg/r. Do analizy wzięto pod uwagę osiągane przez gminę poziomy recyklingu, począwszy od 2019 r., co przedstawiono w tabeli 3.
[table id=38 /]
Po uruchomieniu instalacji tylko raz, w 2020 r., nie osiągnięto wymaganego poziomu recyklingu. Warunek został spełniony w pozostałych trzech latach branych pod uwagę w analizie.
Zakład Termicznego Przekształcania Odpadów Komunalnych w Bydgoszczy został uruchomiony w pierwszym kwartale 2016 r. i posiada wydajność rzędu 180 tys. Mg/r. Do analizy wzięto pod uwagę osiągane przez gminę poziomy recyklingu, począwszy od 2018 r., co przedstawiono w tabeli 4.
[table id=39 /]
Analizując tabelę 4 bardzo wyraźnie widać, że wybudowana instalacja nie miała wpływu na osiągane poziomy recyklingu. Rok 2020 był pierwszym po wybuchu pandemii koronawirusa SARS-COV-2, zatem należałoby go uznać (podobnie jak w przypadku innych instalacji tego typu, poddanych analizie), za niemiarodajny.
Zakład Unieszkodliwiania Odpadów Komunalnych w Białymstoku, został uruchomiony pod koniec 2015 r. Zdolność przerobowa tej instalacji wynosi 120 tys. Mg/r. Do analizy wzięto pod uwagę osiągane przez gminę poziomy recyklingu, począwszy od 2017 r., co przedstawiono w tabeli 5.
[table id=40 /]
Białystok, podobnie jak Miasto Kraków, należałoby podawać za przykład doskonale działającej gospodarki cyrkularnej, w której funkcjonuje Instalacja do Termicznego Przekształcania Odpadów, a wyniki osiąganych poziomów recyklingu są dotrzymywane rok do roku.
Instalacja Termicznego Przekształcania Odpadów Komunalnych w Poznaniu (PreZero Zielona Energia Sp. z o.o.) została oddana do użytkowania pod koniec 2016 r. Wydajność instalacji wynosi 210 tys. Mg/r. Do analizy wzięto pod uwagę osiągane przez gminę poziomy recyklingu, począwszy od 2018 r., co przedstawiono w tabeli 6.
[table id=41 /]
W przypadku instalacji w Poznaniu również widoczny jest trend, w którym epidemia koronawirusa SARS-COV-2 miała istotny wpływ na zachowania konsumenckie, a tym samym cały system gospodarki odpadami funkcjonujący na terenie Związku Międzygminnego Gospodarki Odpadami Aglomeracji Poznańskiej. Począwszy od 2021 r., czyli od momentu liczenia poziomów recyklingu wg nowej metody, miasto Poznań wywiązuje się z narzuconych wymagań, uzyskując nawet wzrost poziomu recyklingu w 2022 r. (+9,1%), w stosunku do 2021 r. Jako ciekawostkę należy uznać fakt, iż w 2022 r. stosunek masy odpadów komunalnych przekazanych do termicznego przekształcenia do odebranych i zebranych odpadów komunalnych w mieście Poznań był równy 54%.
Instalację Termicznego Przetwarzania z Odzyskiem Energii w Rzeszowie, oddano do użytkowania w 2018 r. Jej obecna wydajność (instalacja w rozbudowie) wynosi 100 tys. Mg/r. Do analizy wzięto pod uwagę osiągane przez gminę poziomy recyklingu, począwszy od 2019 r., co przedstawiono w tabeli 7.
[table id=42 /]
Jak pokazują osiągane przez Miasto wyniki, ITPOE w Rzeszowie, podobnie jak inne instalacje tego typu w Polsce, nie miała negatywnego wpływu na osiągane poziomy recyklingu w gminie.
Ostatnią instalacją ujętą w niniejszej analizie jest Warszawski ZUSOK. Instalacja ta została oddana do użytkowania w 2000 r. i posiada wydajność na poziomie 40 tys. Mg/r. Ze względu na to, że analizy stanu gospodarki odpadami są sporządzane od 2013 r., do analizy przyjęto ten rok jako bazowy. Wyniki osiąganych poziomów recyklingu przedstawiono w tabeli 8.
[table id=43 /]
Miasto st. Warszawa w latach 2013-2019 osiągnęło wymagane prawem poziomy recyklingu, co wskazuje na brak wpływu ZUSOK-u na osiągany współczynnik. Rok 2020, podobnie jak w przypadku niektórych z analizowanych miast, można uznać za zaburzony za sprawą wybuchu pandemii koronawirusa SARS-COV-2. Pomimo ok. 10% wzrostu recyklingu odpadów komunalnych, jaki osiągnięto w 2022 r. (w stosunku do wyniku z 2021 r.), wymagany prawem poziom 25% nie został osiągnięty, jednakże głównie wynikało to z przyjętych rozwiązań systemowych aniżeli funkcjonowania ZUOSK-u. Podsumowując, na bazie dokumentów publicznie dostępnych, jakimi są analizy stanu gospodarki odpadami, można stwierdzić, że wybudowanie i późniejsze funkcjonowanie ZOE w danym regionie nie wpłynęło w sposób negatywny na poziomy recyklingu wymagane prawem.
W niektórych miastach takich jak Kraków, Bydgoszcz, Białystok, czy Rzeszów widać nawet, że posiadanie tego typu instalacji wprowadziło swego rodzaju spokój w systemie gospodarowania odpadami, dając lokalnym władzom możliwość planowania dalszych kroków w usprawnianiu istniejącego systemu poprzez modernizację, czy budowę nowych instalacji do recyklingu odpadów surowcowych i bioodpadów. Wszystkie te działania umożliwią właściwe przetworzenie odebranego i zebranego strumienia odpadów, a tym n samym osiągnięcie wymaganych poziomów recyklingu w kolejnych latach. Dlatego za sprawnie działający system gospodarowania odpadami w gminie należy uznać taki, w którym obok sortowni, biogazowni, czy zakładu do MBP, funkcjonuje także Zakład Odzysku Energii z odpadów nienadających się do recyklingu materiałowego, ograniczając przy tym strumień odpadów kierowany na składowisko. Te wszystkie elementy systemu składają się na gospodarkę cyrkularną i są ze sobą nieodzownie połączone i wzajemnie się uzupełniają.
Autor: Bartosz Jankowski, Veolia Energia Polska S.A.
Źródło: Dwumiesięcznik: Nowa Energia, 3/2023 – artykuł sponsorowany
