Nowe przepisy mają usprawnić polską energetykę i rozpocząć jej stopniową digitalizację. Sprzyjają rozwojowi przedsiębiorczości oraz zaktywizują konsumentów na rynku energii.
W ocenie regulatora nowelizacja jest krokiem milowym w poprawie transparentności funkcjonowania rynku, co z kolei powinno przyczynić się do poprawy jego konkurencyjności. Gwarantuje również sprawniejszą kontrolę i nadzór nad rynkiem energii, z korzyścią dla wszystkich jego uczestników.
– Nowelizacja ustawy daje szansę na kolejny impuls sprzyjający rozwojowi przedsiębiorczości. Jest to niezwykle istotne z punktu widzenia rozwoju energetyki rozproszonej i zapewnienia stabilności pracy systemu – podkreśla Rafał Gawin, Prezes URE.
Digitalizacja sektora stworzy warunki do aktywnego uczestnictwa w rynku
Jutro, tj. 3 lipca, wchodzi w życie zdecydowana większość przepisów zmieniających ustawę Prawo energetyczne[1]. Nowelizacja związana jest z częściową implementacją unijnej dyrektywy w sprawie wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej[2], której istotą jest tworzenie narzędzi do dalszego promowania aktywnego zaangażowania konsumentów w rynek. Nowe przepisy mają usprawnić polską energetykę i rozpocząć jej stopniową digitalizację. Do najważniejszych zmian wprowadzanych nowelą należy instalacja inteligentnego opomiarowania i liczników zdalnego odczytu oraz budowa centralnego systemu informacji rynku energii.
– Digitalizacja sektora stworzy warunki zarówno dla wytwórców, jak i odbiorców do aktywnego zaangażowania w rynek w nowej roli fleksumentów, czyli podmiotów, które nie tylko produkują energię na własne potrzeby, ale też dają systemowi energetycznemu dodatkową wartość. W mojej ocenie to bardzo ważna zmiana, bez której transformacja sektora byłaby trudna do przeprowadzenia – mówi Rafał Gawin, Prezes Urzędu Regulacji Energetyki.
Wiem – decyduję – działam
Dzięki udostępnieniu użytkownikom dokładnych informacji o tym ile energii zużywają, będą oni mogli efektywnie i świadomie zarządzać poborem energii, a w konsekwencji optymalizować ponoszone z tego tytułu koszty.
Przepisy zakładają, że w ciągu najbliższych siedmiu lat u co najmniej 80% odbiorców[3] w Polsce zainstalowane zostaną inteligentne liczniki ze zdalnym odczytem zużycia energii[4]. Dzięki temu odbiorcy będą rozliczani za energię według rzeczywistego jej zużycia, a nie według prognoz. Użytkownicy będą mogli też zwrócić się do dystrybutora z wnioskiem o skomunikowanie liczników z urządzeniami wykorzystywanymi w ich domach (o ile spełnią one określone wymagania) wchodząc w obszar tzw. Internetu Rzeczy.
Jak zauważa Rafał Gawin: – Uczestnicy rynku zyskają szeroki dostęp do danych, co pozwoli m.in. na szybszą i łatwiejszą zmianę sprzedawcy prądu, co z kolei przełoży się na możliwość świadomego zarządzania zużyciem energii przez odbiorców końcowych. Inteligentne opomiarowanie umożliwi także wprowadzanie nowych rozwiązań regulacyjnych, jak np. taryfy dynamiczne. Ułatwi również monitorowanie jakości energii elektrycznej w sieci elektroenergetycznej – dla odbiorców będzie to ważne chociażby ze względu na skuteczne dochodzenie bonifikat za przerwy i niewłaściwą jakość dostarczanej energii.
Dane i informacje pozyskane z liczników będą gromadzone w Centralnym Systemie Informacji Rynku Energii (CSIRE)[5]. Za ich przetwarzanie i zarządzanie systemem odpowiedzialny będzie Operator Informacji Rynku Energii (OIRE): funkcję tę będzie pełnić operator systemu przesyłowego, czyli Polskie Sieci Elektroenergetyczne. Natomiast rolą Prezesa URE będzie zatwierdzenie zasad współpracy OIRE z użytkownikami systemu.
Rys. Obecny i projektowany jako SCIRE system wymiany informacji pomiędzy użytkownikami systemu elektroenergetycznego.
Wydaje się zatem, że przepisy, które digitalizują polską energetykę zmienią zarówno sposób funkcjonowania sektora jak i poziom aktywności poszczególnych jego uczestników. Coraz bardziej znaczącą rolę mają odgrywać odbiorcy, którzy będą mogli zarówno produkować, konsumować jak i magazynować energię.
Uproszczone procedury – ochrona odbiorców – rozwój rynku
Ważnymi zmianami prawa energetycznego są rozwiązania przewidziane dla magazynów energii[6], które mogą mieć istotne znaczenie dla funkcjonowania i bezpieczeństwa pracy systemu energetycznego. Zapewniają dostawy energii elektrycznej wytworzonej w instalacjach OZE, podczas gdy – ze względów technologicznych – instalacje te nie pracują (np. w nocy czy przy bezwietrznej pogodzie). Magazyny energii ułatwiają absorbcję nadmiaru energii i synchronizację źródeł wytwórczych, w tym odnawialnych, z siecią.
Nowe przepisy wprowadzają i jednocześnie ujednolicają pojawiającą się w różnych ustawach definicję magazynu energii, określają zasady przyłączenia magazynu do sieci i wprowadzają korzystne rozwiązania dotyczące rozliczania magazynowania energii. Co ważne, dotąd można było wykonywać działalność gospodarczą polegającą na magazynowaniu energii bez koncesji Prezesa URE[7].Natomiast nowelizacją wprowadzono wymóg uzyskania takiej koncesji dla magazynów o mocy powyżej 10 MW. Magazyny o mocy od 50 kW do 10 MW będą wymagały zaś jedynie wpisu do odpowiedniego rejestru o charakterze ewidencyjnym, które będą prowadzone przez operatorów systemów elektroenergetycznych (OSE). Z kolei rozliczanie magazynowania energii będzie się odbywało zgodnie z tzw. regułą salda. Oznacza to, że opłaty sieciowe będą pobierane tylko od różnicy pomiędzy energią pobraną a wprowadzoną do sieci. W ten sposób zlikwidowane zostanie podwójne pobieranie opłat dystrybucyjnych i przesyłowych – za energię pobraną z sieci do magazynu i oddaną z magazynu do sieci.
Ustawodawca przewidział też podstawę do rozliczania energii elektrycznej wprowadzonej do sieci trakcyjnej w czasie hamowania pociągów czy tramwajów, tzw. rekuperacji. Rozliczanie energii dostarczanej do sieci w wyniku hamowania pojazdu kolejowego, tramwaju lub trolejbusa będzie obliczane na podstawie różnicy ilości energii elektrycznej pobranej i zwróconej przez danego odbiorcę.
Zakaz sprzedaży „door-to-door”
Jedną z bardzo ważnych z punktu widzenia ochrony praw odbiorców zmian, jest wprowadzenie zakazu zawierania umów sprzedaży energii i gazu z odbiorcami w gospodarstwach domowych poza lokalem przedsiębiorstwa. To rozwiązanie było postulowane miedzy innymi przez Prezesa URE, w związku licznymi przypadkami oszustw i wprowadzania w błąd odbiorców podczas sprzedaży bezpośredniej w tzw. formule door-to-door.
Agresywna polityka sprzedaży przedsiębiorstw energetycznych, powiązana z brakiem profesjonalizmu przedstawicieli handlowych prowadziła od lat do występowania licznych nieprawidłowości i poważnego narażania interesu finansowego odbiorców. Przedstawiciele handlowi, nastawieni na maksymalizację swoich zarobków, wykorzystywali niewiedzę odbiorców w gospodarstwach domowych, w szczególności osób starszych, i często skłaniali ich do zawarcia niekorzystnej umowy. Wprowadzanie zakazu zawierania umów sprzedaży gazu i energii poza lokalem przedsiębiorstwa nie ogranicza przy tym możliwości zawarcia takiej umowy na odległość (np. telefonicznie) czy w punkcie sprzedawcy umiejscowionym np. w galerii handlowej. Zakaz ten nie powinien spowolnić ani wstrzymać dokonywania zmian sprzedawcy paliw gazowych i energii elektrycznej. Wręcz przeciwnie, stworzenie systemu ochrony praw odbiorców powinno w perspektywie długofalowej jeszcze bardziej zmobilizować odbiorców do podejmowania aktywnych działań.
Zmiany na rynku paliw ciekłych
Zmiany na tym rynku dotyczą koncesjonowania paliw ciekłych oraz dokonywania wpisów do rejestru podmiotów przywożących. Jeżeli chodzi o rejestr, to istotną zmianą jest możliwość prowadzenia przez Prezesa URE postępowania administracyjnego na podstawie przepisów ustawy Kodeks postępowania administracyjnego[8]. Wprowadzono również obowiązek złożenia wraz z wnioskiem o wpis zaświadczeń o niekaralności osób wchodzących w skład organu zarządzającego i członków rad nadzorczych. Poszerzone zostały przesłanki wykreślenia podmiotu z urzędu z przedmiotowego rejestru, na przykład gdy podmiot przywożący narusza obowiązek sprawozdawczy przez sześć następujących po sobie okresów sprawozdawczych.
Poszerzony został zarówno katalog przesłanek, które uniemożliwiają udzielenie koncesji (np. gdy podmiot posiadający wobec wnioskodawcy znaczący wpływ lub sprawujący nad nim kontrolę albo współkontrolę został w ciągu ostatnich trzech lat prawomocnie skazany za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe mające związek z prowadzoną działalnością gospodarczą[9]), jak i przesłanek do cofnięcia koncesji (m.in. w przypadku nieprzedstawienia zabezpieczenia majątkowego na kolejny okres wykonywania działalności, bądź nieuzupełnienia zabezpieczenia majątkowego w sytuacji zaspokojenia roszczeń do wymaganej wysokości, określonej w tym zabezpieczeniu).
Wprowadzono ponadto nowe przepisy dotyczące zabezpieczeń majątkowych, od złożenia których uzależnione może być udzielenie koncesji. Nowe przepisy uszczegóławiają sposób ustanawiania zabezpieczeń majątkowych, ich formę, wskazują kto może być gwarantem.
W odniesieniu do spółek prowadzących działalność w zakresie wytwarzania paliw ciekłych, obrotu paliwami ciekłymi oraz obrotu paliwami ciekłymi z zagranicą wprowadzono obowiązek zawiadamiania Prezesa URE o zmianach w strukturze kapitału zakładowego w terminie siedmiu dni od dnia zarejestrowania tych zmian w Krajowym Rejestrze Sądowym. Niewykonanie tego obowiązku podlega teraz karze finansowej (jej wysokość wynosi od 10 tys. zł do 50 tys. zł).
W związku z tymi zmianami regulator przygotował i już w poniedziałek (tj. po wejściu w życie ustawy zmieniającej) opublikuje zaktualizowane pakiety informacyjne dla przedsiębiorców prowadzących oraz zamierzających prowadzić działalność gospodarczą związaną z wytwarzaniem paliw ciekłych, z magazynowaniem lub przeładunkiem paliw ciekłych, z obrotem paliwami ciekłymi, z obrotem paliwami ciekłymi z zagranicą oraz z przywozem paliw ciekłych (podmioty przywożące), a także nowy wzór wniosku o wpis do Rejestru Podmiotów Przywożących. W pakietach znajdują się również informacje dotyczące zmian koncesji oraz przedłużenia terminu jej obowiązywania.
Uwaga przedsiębiorcy – nowe obowiązki sprawozdawcze
Nowe przepisy obligują przedsiębiorstwa wykonujące działalność polegającą na wytwarzaniu, magazynowaniu lub przeładunku paliw ciekłych, przesyłaniu lub ich dystrybucji, obrocie paliwami ciekłymi, w tym obrocie nimi z zagranicą, a także podmiot przywożący do przekazania Prezesowi URE informacji o rodzajach i lokalizacji infrastruktury paliw ciekłych wykorzystywanej do prowadzonej działalności[10] do 31 grudnia 2021 r. Niewykonanie tego obowiązku podlega karze pieniężnej (jej wysokość wynosi 10 tys. zł oddzielnie dla każdego rodzaju i każdej lokalizacji infrastruktury paliw ciekłych).
Inne ważne zmiany i nowe uprawnienia Prezesa URE wprowadzone ustawą Prawo energetyczne:
- Wprowadza ona m.in. przepisy dotyczące zwiększenia przejrzystości świadczenia usług na rynku gazu, w tym obowiązek sporządzenia instrukcji ruchu i eksploatacji instalacji magazynowej i skraplania gazu. Prezes URE będzie zatwierdzał instrukcje ruchu i eksploatacji instalacji magazynowej oraz instalacje skroplonego gazu ziemnego, będzie również miał uprawnienie do wezwania operatorów do powtórzenia konsultacji publicznych projektu instrukcji oraz do zmiany instrukcji już stosowanej. Ustawa zobowiązuje operatorów systemu magazynowania i instalacji skraplania do przedłożenia regulatorowi projektów instrukcji w terminie dziewięciu miesięcy od wejścia w życie ustawy.
- Nowela wprowadza do polskiego porządku prawnego, funkcjonującą już w innych państwach UE, nową instytucję zamkniętych systemów dystrybucyjnych (ZSD). Do uzyskania statusu takiego zamkniętego systemu konieczne jest złożenie wniosku do Prezesa URE, który następnie po przeprowadzonym postępowaniu administracyjnym w drodze decyzji uzna czy system dystrybucyjny jest systemem zamkniętym oraz określi jego obszar. Ustawa określa przy tym jakie warunki musi spełniać system, aby Prezes URE mógł go uznać za zamknięty[11]. Wdrożenie i funkcjonowanie ZSD nie zmienia praw odbiorców końcowych, którzy m.in. będą mogli korzystać z prawa do zmiany sprzedawcy, ale zwolni operatorów ZSD z wypełniania niektórych obowiązków regulacyjnych, jak np. przedkładanie Prezesowi URE taryf do zatwierdzenia. Prezes URE będzie mógł także przeprowadzić kontrolę cen i stawek opłat oraz warunków ich stosowania przez operatora takiego systemu.
- Ujednolicono definicje i wprowadzono zmiany porządkujące w wielu innych ustawach m.in.
– w ustawie o OZE[12] doszczegółowiono zapisy dotyczące magazynowania. Magazynowanie energii elektrycznej pobranej z sieci przez magazyn energii elektrycznej stanowiący część instalacji odnawialnego źródła energii (OZE) lub hybrydowej instalacji OZE pozostaje bez wpływu na uprawnienia do otrzymywania świadectw pochodzenia, gwarancji pochodzenia, uprawnienia do uczestniczenia w systemach FIT/FIP oraz w systemie aukcyjnym, w zakresie prawa do stałej ceny zakupu względnie prawa do pokrycia ujemnego salda, pod warunkiem spełnienia wymagań określonych w art. 45 ust. 8 ustawy o OZE. Zgodnie z tym przepisem magazyn energii elektrycznej stanowiący część instalacji OZE lub hybrydowej instalacji odnawialnego źródła energii wyposaża się w układ pomiarowo-rozliczeniowy rejestrujący ilość energii elektrycznej wprowadzonej do magazynu energii elektrycznej i wyprowadzonej z tego magazynu, niezależnie od układu pomiarowo-rozliczeniowego rejestrującego ilość energii elektrycznej pobranej z sieci i wprowadzonej do sieci przez tę instalację odnawialnego źródła energii lub hybrydową instalację odnawialnego źródła energii;
– w ustawie o rynku mocy[13] – zmieniono zasady rozliczania opłaty mocowej, dodano zapisy dotyczące rozliczania opłaty mocowej przedsiębiorstw, które magazynują energię, zmieniono wysokość kar w przypadku niespełnienia w terminie obowiązku mocowego przez nową jednostkę wytwórczą oraz rozszerzono katalog odbiorców którzy będą płacili ryczałtową stawkę opłaty mocowej (przed nowelizacją ryczałtową stawkę opłaty płacili jedynie odbiorcy w gospodarstwach domowych) o nowe grupy odbiorców, w tym odbiorców w tzw. grupie C1 (zasilani z sieci o napięciu znamionowym nie wyższym niż 1 kV i o mocy umownej nie większej niż 16 kW);
– w ustawie o kogeneracji[14] – zwiększono częstotliwość aukcji – będą się one odbywały nie rzadziej niż raz na kwartał, a nabory na premie kogeneracyjne – dwa razy w roku; ponadto zrezygnowano z wymogu posiadania ostatecznego pozwolenia na budowę planowanej albo znacznie modernizowanej jednostki kogeneracji na etapie jej dopuszczenia do aukcji albo naboru z tym, że ostateczne pozwolenie na budowę (o ile jest wymagane) należy uzyskać w terminie 12 miesięcy od dnia rozstrzygnięcia aukcji albo naboru;
– w ustawie o elektromobilności[15] (zmiany porządkujące; dostosowanie do zmian związanych z wprowadzeniem CSIRE).
[1] Szczegóły zob. art. 37 ustawy z dnia 20 maja 2021 r. o zmianie ustawy – Prawo energetyczne oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1093).
[2] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/944 z dnia 5 czerwca 2019 r. w sprawie wspólnych zasad rynku wewnętrznego energii elektrycznej oraz zmieniającej dyrektywę 2012/27/UE (Dz. Urz. UE L 158 z 14.6.2018, str. 125).
[3] W co najmniej 80% punktów poboru u odbiorców końcowych, w tym co najmniej 80 proc. punktów poboru u odbiorców w gospodarstwach domowych.
[4] Zgodnie z harmonogram instalacji inteligentnych liczników w gospodarstwach domowych: 15 proc. do końca 2023 r., 35 proc. do końca 2025 r., 65% do końca 2027 r., 80% do końca 2028 r.
[5] Ustawa szczegółowo określa, jakie dane będą gromadzone i przetwarzane.
[6] Będą również magazyny „wpięte w sieć” np. operatora systemu przesyłowego oraz magazyny wchodzące w skład instalacji odbiorcy końcowego.
[7] Por. art. 15 ustawy zmieniającej.
[8] Ustawa Kodeks postępowania administracyjnego z dnia 14 czerwca 1960 r. ( Dz.U. z 2021 r. poz. 735). Przed zmianą przepisów Prezes URE nie mógł prowadzić takiego postępowania – jeśli przedsiębiorca złożył prawidłowy pod względem formalnym wniosek o wpis, Prezes URE musiał w terminie 7 dni wydać decyzję o wpisie podmiotu do rejestru podmiotów przywożących. Jedynie gdy wniosek nie był prawidłowo wypełniony, można było wezwać podmiot do jego skorygowania.
[9] Dotyczy to wszelkiej działalności gospodarczej, a nie tylko działalności określonej w ustawie Prawo energetyczne.
[10] Obowiązek, o którym mowa w art. 31 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 22 lipca 2016 r. o zmianie ustawy – Prawo energetyczne oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1165 ze zm.). Obowiązek ten dotyczy tych przedsiębiorców, którzy dotychczas nie wykonali obowiązku złożenia pierwszej informacji o eksploatowanej infrastrukturze paliw ciekłych.
[11] O status ZSD mogą starać się właściciele infrastruktury, do których sieci przyłączonych jest nie więcej niż 100 odbiorców paliw gazowych lub energii elektrycznej w gospodarstwach domowych, jeżeli w odniesieniu do całego zakresu prowadzonej działalności w zakresie dystrybucji energii elektrycznej lub paliw gazowych: 1) ze szczególnych względów technicznych lub bezpieczeństwa procesy eksploatacji lub wytwarzania dokonywane przez użytkowników tego systemu są zintegrowane lub 2) 50 proc. ilości dystrybuowanej rocznie energii elektrycznej lub paliw gazowych jest zużywane przez właściciela lub operatora systemu dystrybucyjnego, lub przedsiębiorstwa powiązane z tym właścicielem lub operatorem.
[12] Ustawa z dnia 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii (Dz. U. z 2021 r. poz. 610).
[13] Ustawa z dnia 8 grudnia 2017 r. o rynku mocy (Dz. U. z 2020 r. poz. 247 ze zm.).
[14] Ustawa z dnia 14 grudnia 2018 r. o promowaniu energii elektrycznej z wysokosprawnej kogeneracji (Dz. U. z 2021 r. poz. 144).
[15] Ustawa z dnia 11 stycznia 2018 r. o elektromobilności i paliwach alternatywnych (Dz. U. z 2019 r. poz. 1124, z późn. zm.).
Źródło: Urząd Regulacji Energetyki
