Rynek energii: Polska w pełni zintegrowana w ramach europejskiego mechanizmu łączenia rynków dnia następnego

Dzięki temu projektowi kraje 4M Market Coupling (4M MC, tj Czechy, Rumunia, Słowacja i Węgry) zostały połączone z obszarem Multi-Regional Coupling (MRC^[1], tj. m.in. Austria, Niemcy, Polska) poprzez wprowadzenie przydziału przepustowości w oparciu o wyznaczanie zdolności przesyłowych netto (net transfer capacity, NTC) na sześciu kolejnych granicach: Polska-Niemcy, Polska-Czechy, Polska-Słowacja, Czechy-Niemcy, Czechy-Austria oraz Węgry-Austria. Oznacza to wprowadzenie jednej wspólnej aukcji na giełdach energii elektrycznej dla uczestników rynku we wszystkich krajach objętych obszarami MRC i 4M MC w ramach mechanizmu łączenia rynków dnia następnego Single Day-Ahead Coupling, tzw. SDAC).

Rys. Połączenia regionu CORE – stan uwzględniający projekt Interim Coupling. Kolorem szarym oznaczono dotychczasowe połączenia; czerwonym – połączenia, na których będzie stosowany mechanizm SDAC w ramach Interim Coupling Project.

Cicha rewolucja na rynku energii

Od dziś w Polsce, jak również w Austrii, Niemczech, Czechach, Rumunii, na Słowacji i na Węgrzech na istniejących między tymi państwami połączeniach transgranicznych będą stosowane aukcje typu implicit, które polegają na przydzieleniu jednocześnie zdolności przesyłowych oraz energii. Pierwsza fizyczna dostawa tak zakupionej energii nastąpi już jutro – 18 czerwca 2021 r.

Mechanizm SDAC jest stosowany od 2010 r. na połączeniu ze Szwecją (SwePol Link), a od 2015 r. na połączeniu z Litwą (LitPol Link). Dzięki Interim Coupling Project od dziś Polska jest w pełni zintegrowana w ramach europejskiego mechanizmu łączenia rynków dnia następnego.

Z biegiem lat liczba krajów przystępująca do projektu SDAC rośnie, co sprawia, że proces ten staje się coraz bardziej złożony, ale jednocześnie stwarza warunki umożliwiające swobodną wymianę transgraniczną energii elektrycznej. Funkcjonowanie wspólnego europejskiego rynku energii elektrycznej wymaga wyznaczania zdolności przesyłowych na granicach państw w najbardziej efektywny sposób. W tym celu stosuje się mechanizm łączenia rynków (market coupling), oparty na algorytmie obliczeniowym, który dopasowuje do siebie oferty kupna i sprzedaży energii składane na giełdach w różnych krajach.

Łączenie rynków w oparciu o metodę NTC jest mechanizmem przejściowym. Do takiego rozwiązania wzywali regulatorzy z Niemiec, Austrii, Polski i krajów 4M MC, a celem  była stopniowa integracja całego regionu Core (region łączący granice między Austrią, Belgią, Chorwacją, Czechami, Francją, Niemcami, Węgrami, Luksemburgiem, Holandią, Polską, Rumunią, Słowacją i Słowenią)^[2] w ramach mechanizmu SDAC.

Metoda NTC oparta jest na bilateralnym uzgadnianiu zdolności przesyłowych na granicach przez sąsiadujących operatorów sieci przesyłowych. Na podstawie uzgodnionych wielkości dostępnych mocy przesyłowych przeprowadzane są aukcje na giełdach energii elektrycznej. Metoda umożliwia obliczenie dostępnych zdolności w oparciu o maksymalną ilość energii elektrycznej, która może być przesyłana między dwoma obszarami rynkowymi bez narażania bezpieczeństwa obu systemów i z uwzględnieniem technicznych uwarunkowań dotyczących przyszłego funkcjonowania sieci.

Mechanizm łączący różne rynki krajowe powinien docelowo uwzględniać ograniczenia techniczne sieci w procesie wyznaczania i alokacji zdolności przesyłowych dla wymiany handlowej oraz brać pod uwagę współzależności między transakcjami wymiany handlowej na poszczególnych granicach obszarów rynkowych, a przepływami mocy w połączonym systemie elektroenergetycznym. Dlatego też jako docelowy dla całego rynku przewidziano mechanizm oparty na metodzie Flow-Based Allocation (FBA)^[3], który zwiększy nie tylko bezpieczeństwo pracy sieci przy realizacji wymiany transgranicznej, ale przede wszystkim pozwoli na kontrolowanie i koordynację tzw. przepływów tranzytowych i umożliwi określanie zdolności przesyłowych w skali całych regionów, a nie tylko określonych stref.

Wdrożenie Projektu Interim Coupling jest istotnym krokiem na drodze do utworzenia jednolitego europejskiego rynku dnia następnego (SDAC).

Historia prac nad projektem

W projekcie uczestniczyły Polskie Sieci Elektroenergetyczne oraz NEMO^[4] działający w polskiej strefie cenowej, tj. EPEX SPOT, Nord Pool EMCO oraz Towarowa Giełda Energii, a prace nad nim trwały ponad dwa i pół roku.

• W listopadzie 2018 r. operatorzy systemów przesyłowych oraz NEMO przedstawili wstępną wersję mapy drogowej realizacji projektu DE-AT-PL-4M MC, połączoną z mapą drogową projektu Core FB MC.
• W grudniu 2018 r. projekt DE-AT-PL-4M MC, po zatwierdzeniu przez wszystkie zaangażowane strony oraz krajowych regulatorów został pomyślnie uruchomiony.
• W czerwcu 2019 r. uczestnicy projektu ukończyli przygotowanie High-Level Market Design, czyli dokumentu opisującego cały standardowy proces biznesowy dla łączenia rynków dnia następnego. Uzgodniono w nim m.in. takie kwestie jak: system spedycji, podziału dochodu z ograniczeń, agregacji, infrastruktury IT, topologii profili technicznych.
• Aby uruchomić projekt konieczne było wprowadzenie jednolitej godziny zamknięcia bramki rynku dnia następnego (ustalono, że będzie to godz. 12:00), uzyskanie zgód regulacyjnych oraz zapewnienie terminowej komunikacji z uczestnikami rynku. Konieczna była również modyfikacja istniejących procedur oraz przeprowadzenie szeregu testów.
• W grudniu 2019 r. strony projektu ogłosiły zakończenie prac projektowych i uruchomienie wdrożenia lokalnego rozwiązania informatycznego. Po jego zakończeniu, pod koniec lutego 2021 r., pomyślnie zakończono pierwszą fazę wspólnych testów regionalnych.
• Kolejna faza testów, skoncentrowana na testowaniu regionalnych procedur operacyjnych, zakończyła się w połowie maja 2021 r., po czym nastąpiły kompleksowe testy proceduralne na poziomie paneuropejskim ze wszystkimi stronami projektu SDAC.

***

• Aukcje typu „explicit” zapewniają udostępnianie zdolności przesyłowych na rzecz uczestników rynku na zasadach konkurencyjnych. Aby zrealizować umowy wymiany międzysystemowej uczestnicy samodzielnie rezerwują zdolności przesyłowe wymiany międzysystemowej biorąc udział w skoordynowanych przetargach organizowanych przez Biuro Przetargowe Joint Allocation Office.
• Aukcje typu „implicit” polegają na przydzieleniu jednocześnie zdolności przesyłowych oraz energii – w praktyce oznacza to, że uczestnicy składają swoje oferty NEMO, a NEMO dokonują doboru ofert z całego połączonego obszaru uwzględniając dostępne międzyobszarowe zdolności przesyłowe. Dla rynku dnia następnego realizowana jest jedna sesja, w której kojarzone są wszystkie oferty złożone w całym obszarze; dla każdej godziny dostawy w poszczególnych obszarach rynkowych wyznaczana jest jednolita cena rynkowa.
• Metoda Flow-Based Allocation (FBA), to wyznaczanie zdolności przesyłowych oparte na fizycznych przepływach w całym regionie. Umożliwia uwzględnianie ograniczeń technicznych sieci w procesie wyznaczania i alokacji zdolności przesyłowych dla wymiany handlowej. W tej metodzie brane są pod uwagę także współzależności między transakcjami wymiany handlowej na poszczególnych granicach obszarów rynkowych a przepływami mocy w połączonym systemie elektroenergetycznym.