NIK o postępowaniu z odpadami komunalnymi po przetworzeniu ich w instalacjach mechaniczno-biologicznych
NIK negatywnie oceniła skuteczność monitorowania przez organy administracji publicznej sposobu gospodarowania odpadami komunalnymi oraz pochodzącymi z ich przetworzenia. Nie były one właściwie przetwarzane w instalacjach mechaniczno-biologicznych (MBP). Po przejściu przez instalacje nie nadawały się do recyklingu i ponownego użycia. Powodowało to trudności z dalszym zagospodarowaniem odpadów i zwiększało związane z tym koszty.
Dane Głównego Urzędu Statystycznego wskazywały na zagrożenie nieosiągnięcia do 2020 r. wymaganych przez Unię Europejską 50% recyklingu i przygotowania do ponownego użycia czterech frakcji odpadów komunalnych (papieru, szkła, plastiku i metalu) oraz redukcji masy składowanych odpadów. W sprawozdaniu w ramach systemu wczesnego ostrzegania zwróciła na to Komisja Europejska.
Celem kontroli NIK było ustalenie, czy administracja publiczna oraz prowadzący instalacje mechaniczno-biologicznego przetwarzania odpadów (MBP) działali na rzecz zgodnego z przepisami ich przetwarzania.
W ocenie NIK tak się nie działo. Działania organów administracji publicznej oraz prowadzących instalacje MBP i zarządzających składowiskami odpadów były niewystarczające i nieskuteczne. Zagospodarowanie odpadów powstających w instalacjach MBP było niezgodne z przepisami o odpadach.
Do instalacji MBP w zdecydowanej większości przekazywano zmieszane odpady komunalne, które po przetworzeniu nie spełniały wymagań dla procesów recyklingu czy odzysku. Powodowało to duże trudności z dalszym ich zagospodarowaniem. Kontrola wykazała niezgodną z przepisami klasyfikację odpadów oraz nieprawidłowości w prowadzeniu ich ewidencji , czego skutkiem były sprawozdania z zakresu gospodarki odpadami niezgodne ze stanem rzeczywistym.
Nieskuteczne były również działania na rzecz ograniczenia składowania odpadów, pomimo, że we wszystkich wojewódzkich planach gospodarki odpadami przyjęto kierunki takich działań. Kontrola NIK wykazała, że znaczna część odpadów po przetworzeniu w instalacjach MBP nadal trafiała na składowiska. Tymczasem zgodnie z przepisami o odpadach składowanie powinno być ostateczną metodą ich przetwarzania.
Powyższe potwierdzają dane GUS. W 2018 r. wytworzono 12,5 mln Mg odpadów komunalnych, z czego ponad 26% poddano procesowi recyklingu, 8% kompostowaniu lub fermentacji, blisko 23 proc. przekazano do termicznego przekształcenia z odzyskiem energii, 1,5% przekształcono termicznie bez odzysku energii i aż blisko 42% trafiło do składowania (tyle samo, co w 2017 r.).
Prowadzący instalacje kierowali do jednego ciągu technologicznego zmieszane odpady komunalne łącznie z odpadami z selektywnej zbiórki oraz innych grup odpadów. Dodatkowo nie posiadali oni dokumentów potwierdzających faktyczne przekazanie odpadów surowcowych do recyklingu.
Izba ma także zastrzeżenia do prowadzenia wizyjnego systemu kontroli miejsc magazynowania i składowania odpadów. Nieprawidłowości w postaci nieprzechowywania zapisu obrazu, niezabezpieczenie go przed utratą, a także niezainstalowanie go w terminie wystąpiły u 2/3 badanych.
Ponadto informacje o odpadach komunalnych zagospodarowanych w instalacjach MBP przekazywano niezgodnie z przepisami – nie robiono tego wcale, bądź przekazywano informacje bez danych o masie odpadów lub robiono to po terminie.
Nie ważono odpadów powstałych i zagospodarowywanych w poszczególnych procesach w instalacjach MBP, a ich masa była jedynie szacowana.
W 2019 r. w porównaniu do 2016 r. opłaty za przyjęcie odpadów do instalacji MBP wzrosły od ponad 58% do ponad 87%.
Opłaty za 1 Mg odpadów wynosiły: w 2016 r. od 150 zł do 369 zł, w 2017 r. od 187 zł do 429 zł, w 2018 r. od 249 zł do 430 zł, w 2019 r. (I półrocze) od 281 zł do 585 zł.
Główną przyczyną wzrostu opłat były problemy ze zbytem , czy też zagospodarowaniem odpadów powstających po procesie mechaniczno-biologicznego ich przetwarzania, w szczególności pozostałości z sortowania oraz paliwo alternatywne.
NIK negatywnie ocenia skuteczność monitorowania przez organy administracji publicznej sposobu gospodarowania odpadami komunalnymi oraz pochodzącymi z ich przetworzenia. Na niską skuteczność wpływ miał brak w urzędach marszałkowskich bazy danych o produktach i opakowaniach oraz gospodarce opadami. Do jej utworzenia zobowiązany był minister środowiska. Nieprawidłowo prowadzono również rejestr, stanowiący jedyny funkcjonujący moduł bazy, bo nie zawierał wszystkich informacji wymaganych przepisami.
Dodatkowo wojewódzcy inspektorzy ochrony środowiska (WIOŚ) nie kontrolowali posiadaczy odpadów, przekazujących je nieuprawnionym podmiotom. Nie robili tego, pomimo uzyskanych informacji o nieprawidłowościach w gospodarowaniu odpadami. Kontrolerzy WIOŚ nie pobierali próbek odpadów do badań i nie przeprowadzali oględzin podczas prowadzonych kontroli u przetwarzających odpady. Organy administracji publicznej nie miały również pełnej wiedzy o pożarach miejsc magazynowania i składowania odpadów, pomimo że u 11 spośród 18 kontrolowanych podmiotów wystąpiły w okresie objętym kontrolą 33 pożary. A na terenie objętym właściwością sześciu kontrolowanych Wojewódzkich Inspektoratów Ochrony Środowiska odnotowano łącznie 54 pożary miejsc, gdzie składowane są odpady.
Brak wiedzy o przyczynach i skali pożarów oraz niepodejmowanie działań zapobiegawczych stwarza warunki dla nielegalnego pozbywania się odpadów, a tym samym do rozwoju tzw. szarej strefy. Nieskuteczna kontrola rynku odpadów przez organy administracji publicznej przyczynia się do degradacji środowiska i stwarza zagrożenie dla życia i zdrowia ludzi.
Wnioski
W celu poprawy skuteczności działań dotyczących przetwarzania odpadów po procesie ich mechaniczno-biologicznego przetwarzania, Najwyższa Izba Kontroli wnioskuje:
Do Ministra Klimatu o:
- zapewnienie finansowania ze środków funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej inwestycji w zakresie odzysku i recyklingu odpadów powstających w procesach mechaniczno-biologicznego przetwarzania odpadów;
- podjęcie działań polegających na wprowadzeniu obowiązku ustalenia rzeczywistej masy odpadów powstających po procesie mechanicznego przetworzenia przed poddaniem ich kolejnym procesom przetworzenia w instalacji MBP;
- zakończenie prac i uruchomienie bazy danych o produktach i opakowaniach oraz o gospodarce odpadami spełniającej wymagania ustawy o odpadach;
Do Głównego Inspektora Ochrony Środowiska o wydanie zaleceń zobowiązujących wojewódzkich inspektorów do:
- przeprowadzania oględzin instalacji i pobierania próbek odpadów, w celu ich zbadania;
- prowadzenia postępowań w stosunku do posiadaczy odpadów, przekazujących odpady podmiotom prowadzącym działalność bez wymaganych decyzji administracyjnych;
Do Marszałków Województw o:
- przeprowadzanie analizy wytwarzanych na terenie województwa odpadów komunalnych, opartej na aktualnych badaniach udziału poszczególnych frakcji materiałowych w odpadach komunalnych i dokonywanie oceny rzeczywistych potrzeb inwestycyjnych dla odpadów powstających w instalacjach MBP, w szczególności paliw alternatywnych;
- dostosowanie planów gospodarki odpadami do faktycznych potrzeb rynku na terenie województwa;
- monitorowanie miejsc deponowania i przetwarzania odpadów na terenie województwa pod kątem zagrożenia pożarowego i podejmowanie działań zapobiegawczych;
- bieżące aktualizowanie i uzupełnianie rejestru bazy danych o produktach i opakowaniach oraz o gospodarce odpadami.
Źródło:
